Акцызнік падняў галаву.
— Ну, паложым, быў?..
— Альшэўскі табе прыпісваў кубатуру і ты з палучкі даваў яму долю? Грошы?
Акцызнік падняў яшчэ вышэй галаву.
— Ну, паложым, не грошы, а бутэльку ставіў.
— Дык з гэтага, можа, і пачнём пісаць?
Акцызнік цяпер задраў галаву, аж адкінуў яе на плечы, і ўсміхнуўся, крыва і горка, хаваючы недзе пад носам падстрыжаныя вусы.
— Мне галава мая, хлапец, не так дорага, як іхнія галовы ім. У мяне кішэня пустая, а ў іх — не. А калі ў чалавека кішэня поўная, тады і галава яму даражэй, таксатар... Знай гэта. Раз на тое пайшло, то я магу пра сябе ўсё расказаць. Сазнацца... Сазнацца і пакаяцца... Мне вялікага нічога не будзе. Вартаваць кантору я астануся, калі ўжо на тое пайшло. А яны выплывуць, разам з начальнікам участка. А ім тады пальцы накрыж... Ёсць людзі, што і ў цэтліках іхніх раскапаюцца... Ёсць. Будуць! — Акцызнік пляснуў далонямі сябе па сцегняках.— А ты мне лініі-шмыніі. Я на іх пайшоў, бо мне прыспічыла. Але я і адтуль усё бачу. Не заступіла, не-е... Дабяруся, папомняць... Расцераблю іхнюю дарожку, чысценькая будзе. Як лінія. У-у-у...
Акцызнік на некага сувіраўся, аж сціскаў кулакі. Пасля заплюшчыў вочы і пачаў ікаць. Яго хістала на ложку.
Завішнюк падумаў, што сёння Акцызніка не паставіш на ногі. Ён павярнуўся да акна. На вуліцы на белы пясок ля Акцызнікавых варот свяціла ядранае з самай раніцы сонца, і ён быў белы, як мука. У ім купаліся куры і, закасаўшыся, хадзілі, як па вадзе, не падымаючы ног, дзеці.
Загуменнем, дарогай, ля высокага зялёнага бульбоўніку, ішлі да малатарні жанчыны ў белых хустках. Аж з таго канца вёскі, ля пунь, нехта ехаў сюды, на ферму, на падводзе. Гародамі, на дарогу, што вяла ў Цяні-балота, ішлі мужчыны з косамі на плячах. На косах паблісквала сонца, бы хто высякаў іскры. Недзе за фермай рыкалі каровы.
Завішнюк убачыў, што пад сасной, на каменні (ля Акцызнікавай хаты, на дзядзінцы, за вуліцай раслі тры старыя, бусліныя, як іх звалі, сасны), сядзяць ягоныя людзі: Жэнька са Светай і Юрка Даліна. Адышліся нават ад хаты, дзе была ля частаколу лавачка,— гэта каб не чуць ні Акцызніка, ні таго, як яго "будзе цягнуць" у лес ён, Завішнюк... Гэтак Жэнька казала... Яны — яго дзяўчаты — сядзяць сабе на каменні (тут некалі быў партызанскі акоп, абкладзены вялікім каменнем; акоп дзеці, гуляючы, даўно ўжо зраўнялі з зямлёй, а каменне асталося ляжаць пры самай дарозе), гавораць пра нешта сваё, махаюць рукамі — паказваюць штосьці адна адной — і рагочуць, аж заходзяцца. Відаць, як ад смеху Света адкідвае, што бусел, галаву; смяецца і Жэнька, папраўляючы свае валасы. Нібыта нічога ўчора на вечарынцы ў Палюшынай хаце і не здарылася; не было ні танцаў, ні п’янага Чаркашына, нібыта ён, Завішнюк, нікому і не даў па мордзе. А можа, яны з яго смяюцца, з Завішнюка, прыпамінаючы ўчарашняе? Смяюцца, што ён зваў ноччу Жэньку, прыходзіў і будзіў Юзэфу?
Яму стала горка на душы, адчуў, што хочацца хутчэй выйсці з хаты, каб і не глядзець на гэтага п’янчугу Акцызніка, з якім звязаўся, але ён ніяк не мог падняцца, нібыта прырос да ўслона, дзе сядзеў, нібыта яго хто прывязаў і трымае. Падумаў яшчэ, што забалела раптам паясніца. Мусіць, ляжаў недзе доўга ў лесе, разагрэўшыся, на халоднай зямлі. Успомніў, што сёння раніцай не зрабіў зарадкі... А спіна пройдзе — пацерці толькі добра спіртам ці рускагоркай... I зарадка...
А яны ўсё смяюцца. Света паказвае нешта, ходзячы па дзядзінцы... Пасля яна ўскочыла на камень...
Паказвае, мусіць, які высокі гэты Чаркашын... Яна, недзе, рада. Танцавала з ім увесь вечар, астаўшыся. Пра што яны гаварылі? Відаць, пра гэта яна цяпер і расказвае. I зноў смяюцца... Яны заняты сваім... Для іх няма ні Завішнюка, ні Акцызніка, яны не чуюць п’янай лаянкі і не бачаць, як у Акцызніка цячэ падбародкам сліна. Аж на рукі капае, што ляжаць, як шырокія трэскі дзе на дрывотні, на сцегняках... Што ім, курапаткам, да Акцызніка. Яны на практыку прыехалі. Яны хутка паедуць адсюль, забудуцца на ўсё... Можа, калі і ўспомняць Лонву, і то, відаць, толькі тое, як ён, Завішнюк, уступіўся за Жэньку... Успомняць, раскажуць адна адной вось так, як цяпер, яшчэ раз, а можа, і каму другому, дзяўчаты такое любяць успамінаць, а тады і забудуцца... На Лонву, на яго, Завішнюка... Забудуцца наўсягды...
Яму зноў стала горка на душы, зноў свярбела далонь і перад вачыма стаяў шырокі бліскучы твар Чаркашына, як усю ноч, не даючы заснуць.
Забудуцца... А Жэнька?.. Жэнька... Няўжо яна забудзецца? Забудзе Лонву, яго... Забудзе тую жоўтую палоску зямлі на Каралінскай пасецы, якую ён ёй паказваў у тэадаліт. Паказваў і гаварыў, што яна, гэта палоска-града, значыць для яго, Завішнюка... Як тады гарэлі ў Жэнькі яе чорныя вочы, калі яна глядзела і слухала. Доўга слухала, як ён гаварыў, а пасля сказала, што бачыць у тэадаліт, як там, на градзе, па пяску поўзаюць мурашкі... Сказала, зірнула на яго неяк дзіўна, так на яго ніхто яшчэ не глядзеў, падскочыла, як каза, засмяялася і пабегла ў лес.