Яна налье яму на рукі... Але ж у хаце дзяўчаты — і ён сказаў Грасыльдзе, каб паставіла вядро на дошкі, што складзены штабяльком ля частаколу. Памыецца і сам, не зломак.
Калі ён вярнуўся ў хату, дзяўчат нідзе не было. Яшчэ стоячы ў парозе, ён падняў галаву і ўслухаўся, што робіцца за перагародкай. Грасыльда тады дала яму знак, што дзяўчаты, не вячэраўшы, паклаліся спаць, удзвюх на ложку — яна ім пасцяліла.
— Змарыліся вунь як. Па іх відаць. Усё адно як дзень памалочвалі. I яны ленту з табой цягаюць?
— Са мной. Дзень і ноч... I цяпер ад самай шашы да вёскі яе расцягвалі... Вось так...— ён усміхнуўся і размахнуў рукамі, трымаючы за канец доўгі белы ручнік, якім выціраўся яшчэ і ў хаце ля парога.— Ця-яжкая работка...
— Не смейся з іх. Яны дзяўчаткі. Худзенькія якія. А беленькая, дык зусім... Ідзе і спіць. Ногі за зямлю чапляюцца,— шаптала яму Грасыльда і, прыгнуўшыся, паказвала на занавеску, што закрывала праход у другую палавіну хаты.
Ён мог закласціся, што так зрабіла Жэнька ад злосці, і сам пачынаў злаваць на яе. Хацеў пайсці за паркалёвую занавеску, разысціся, пасцягваць іх, раздзетых ці нераздзетых, з ложка і прыгнаць за стол,— характар знайшлі дзе і каму паказваць... Але ён аціх.
"Характар дык характар. Хай гартуецца. Не пашкодзіць. Вы яшчэ зусім піскляты..." — падумаў ён.
Ён вячэраў, а Грасыльда не зводзіла з яго вачэй. Сядзела на маленькім услончыку ля пліты — доўга і ціха. Яму было чуваць, як варочаліся на ложку і шапталіся дзяўчаты. Шаптала нешта адна Света.
"Мог бы ўзяць машыну заўтра ў лясніцтве. Мог бы да таго насатага ля моста падысці. Стаяў... Мучыліся гэтулькі..." — пачуў ён і хацеў ускіпець, але Грасыльда глядзела і глядзела на яго, ківаючы галавой, і ён зноў аціх. Падумаў толькі: "Каб жа мог..."
— Змардаваліся як. Мусіць, спрасоння гаворыць нейкая...— Грасыльда ўсё ківала галавой.
Ён ведаў, што ні Жэнька, ні Света яшчэ не паснулі і гаварыць спрасоння не могуць.
Калі ён устаў з-за стала, Грасыльда прыкруціла агонь у лямпе, "каб не звінелі мухі, за дзень галаву адурылі", і паклікала яго на двор. На двары, на дошках ля частаколу, ляжала белая падушка, пасцілка і дзве фуфайкі — накрывацца. Месяц не свяціў яшчэ з-за хаты на двор, але Завішнюк бачыў, як Грасыльда перакідвала іх з рукі на руку, пасля панесла да хлява.
— Холадна ўжо ўночы. Восень надыбае.
У хляве было аж па бэльку сена. Да яе была прыстаўлена драбіна. Ён падняўся і вобмацкам зрабіў сабе пасцель.
— Я ўжо пе помню, калі ў мяне хто спаў на сене. Трактарысты залетась, ці што, як стаялі...— Грасыльда ўздыхнула.
Ён апусціўся долкі па драбіне, і яны доўга яшчэ сядзелі пад частаколам ля дошак, маўчалі. Слухалі, як на вуліцы, ідучы з фермы, гаманілі мужчыны.
— Пра што гаварыць, дык і не ведаеш,— азвалася, пачакаўшы, Грасыльда.— Думаеш адно, а слова не тое з языка скоціцца. Я ўсю ноч не засну, калі чужы чалавек у хаце... Пра сябе ўсю перадумаю. Пра сваю жызню. А ты спі. Ідзі спі. Заўтра, вунь, і мне лён трэба рана збегаць разаслаць, пакуль да малатарні ісці. А я ж і на ферме... Бабы ў нас на лён рупяцца,— сказала яна, памаўчаўшы.— А не — то пасядзі пад плотам, пакуры, камароў яшчэ паспееш накарміць. Хаця, я не бачыла нешта і перш, мусіць, не бярэш у рот папяросы... Пасядзі тады так, дзвярэй у хлеў можаш не запіраць на кручок. А то рана буду ісці даіць карову — падыму. Калі ж праўда, што вы тут з дзяўчатамі доўга пабудзеце, то добра.
— Праўда...
— Я рада. Пагаворым хоць. На свеце шмат усякіх неціхот, а вы ўсюды бываеце. Я табе сама многа чаго расказаць манілася яшчэ вясной. Ты мне — як сын. Так што — хай і дзяўчаты вашы будуць у нас. Месца хопіць. Мне, старой, весялей будзе... Ну ідзі, ідзі...— Грасыльда то прасіла яго яшчэ пасядзець, то тут жа гнала спаць.— Ідзі, сын. Вочы ў мяне, старой, зліпаюцца, а маладое яшчэ больш спаць хоча...
Яна паднялася і, цяжка ступаючы, пайшла да ганка. Зашчапіла за сабой у сенцах дзверы на кручок, бразнула клямкай, ідучы ў хату, і адразу ў хаце патушыла лямпу.
...Месяц ужо выплыў з-за хаты і павіс за вёскай, нізка, над самай ракой. Жаўтаваты, надкушаны, у смузе,— ён, здавалася, быў мяккі і сумны, усё роўна што добрай душы чалавек.
Узняўся начны лёгкі вецер. Шапацелі ў гародчыку дрэвы, густа і нудна — па-асенняму. На дрывотні, пад варыўнёй, хлыстала па бервяне тонкая сасновая карына. У небе гарэлі зоркі, і далёка над лесам гулі і гулі самалёты.
Вецер парой мацнеў, дзьмуў недзе зверху, з-за хаты. Бразгаў тады аб частакол асвер, тоненька звінелі за вуліцай правады — там была тэлефонная лінія, вяла гародамі на леспрамгасаўскі ўчастак, да канторы. У хляве цяжка дыхала карова; у гародчыку ў такі позні час яшчэ не спаў конік-цвыркун. Калі ён змаўкаў, тады адразу было чуваць, як булькоча ў канцы вёскі рака і брэша, глуха і працяжна, нечы стары сабака.