Відаць, пра гэта яна думала і сёння, бо неяк вечарам не падымала на яго вачэй, як бы чаго баялася, а тады ўзяла і расказала ўсё...
— Парыпанаву студню ў нас кожны ведае... А на самога Парыпана забыліся...— падграбла яна кійком маленькія галавешкі, якія ад тонкіх сухіх дубчыкаў адразу ж апалі на зямлю і адкаціліся ад вогнішча.— Акцызнік вам пра яго не расказваў?
— Не, не расказваў...
— Акцызнік пра Парыпана вам ніколі не раскажа...— Грасыльда падняла галаву і доўга цёрла рукамі вочы. Ад дыму.— А вы ведаеце, што яго не Парыпанам звалі? Прозвішча ў яго было Лубнеўскі. А Парыпанам звалі яго...— Яна падумала.— Мусіць, сам ён сабе такое іменне даў... Вялікі быў выдумляка. Звалі яго яшчэ і Фуфцікі. Працаваў ён да вайны ўсё ў лясніцтве, як і вы. Лесніком быў — як помню, дык усё ў лес хадзіў. За мяне ён старэйшы, а ведаю я яго з той пары, як сюды замуж зайшла. Жыў ён адзін, у старой, даўнейшай, бацькавай хаце,— у тым канцы вёскі. Ніхто не ведаў, чаму ён не ажаніўся, калі быў малады. Не ажаніўся і пазней. Пасля сталі казаць, што ў яго "няма адной клёпкі". А ў яго гэтых "клёпак", можа, нават вунь колькі было, на траіх хапіла б... Ну і выдумляка быў, на ўсё. У яго і лісафет і стрэльба была. За паляванне сваё, за воўчыя шкуры купіў. На ваўкоў дык ён толькі і паляваў адзін, усю жызню. I зімой і летам. Жыць без іх не мог. А як ён іх вабіў... Як завые ноччу на загуменні — ідуць аж у вёску. У мяне дык шорах заўсёды ішоў па спіне, калі ён выў. А балбатаў, як цецярук, ніколі ў яго рот не закрываўся. Зубы заўсёды былі наверсе, белыя, дробныя. I язык меў. Добра ён быў у яго падвешаны. Дзе нашаму Акцызніку да яго, хаця і Акцызнік па слова ў кішэню не лезе. Вёрткі і ён на язык. А сам Парыпан быў высокі, чорнавалосы, плячысты... Добры мужчына. Цяжка мне пра яго вам расказваць — усяго ж я не ведаю. А маніць чаго пра чалавека не хачу. Можа, у яго што і было з галавой, можа, яна і балела яму, толькі ён пра гэта нікому не гаварыў і ў дактароў не лячыўся. Хаця я за ім не глядзела. Але раз я на свае вушы чула, сама... Тады я толькі прыйшла сюды, у Лонву, маладая была. Запомнілася мне тое добра, бо я тады сваім Валодзем хадзіла...— Яна перавяла дух і памаўчала.— Баялася, каб ён на свет якім калекам не паявіўся. Доўга баялася; дурная, відаць, была. Бег тады пад вечар Парыпан з лесу па загуменню і, аглядаючыся, крычаў... Калі яго запынілі мужчыны, вырываўся, паказваў рукамі на лес і гаманіў усё цішэй і цішэй... Пасля шаптаў, што ён у лесе бачыў "дваццаць пяць Парыпанаў"... Яго хацелі ўсёй вёскай адправіць адразу ж да дактароў, але назаўтра раніцай ён зноў, як і заўсёды,— усходам сонца — пакалдыбаў у лес. Гаварыў з усімі, як бы нічога з ім не было. Відаць, забыўся на ўсё. Але пасля гэтага яго сталі зваць Парыпанам. Што за такія Парыпаны тады яго гналі з лесу, дык я і цяпер не ведаю, "аб дух свенты", як у нас адна кажа. I ніхто не ведае...
У нас у хаце ён быў толькі адзін раз, як я помню. Можа, калі ён і прыходзіў, ды мяне не было дома. Мог прыходзіць — людзей ён не цураўся.
Гэта было ў сорак трэцім, летам, за год перад той блакадай, калі нашу Лонву палілі. Майму Валодзю пайшоў ужо адзінаццаты год. I нічога з хлопцам не сталася, паявіўся на свет жывы-здаровы. А я тады так настрашылася...
У той год перакрывалі мы хату: пацякла. Салома старая, згніла... Крыць у вайну не было чым: не знайшлі цвікоў. Прывезлі тады аднекуль з Жоўтага берага, з заставы,— яе спалілі немцы, яна стаяла яшчэ ад трыццаць дзевятага года, калі нашы пайшлі за Вілію,— прывезлі два маткі калючага дроту. Дрот быў у агні, саржавеў, гнуўся, але дзе ты возьмеш што лепшае. Раскручвалі яго, секлі на цвікі. Астаўся вунь нават. На паркане вісіць на калку,— паказала яна рукой назад — недзе на асвер.— Хапіла і новую хату накрыць...
Помню, як сёння,— не то субота была тады, не то нядзеля. Дубаўцы тады ў нас нешта доўга стаялі — тыдні два. Паехалі якраз у той дзень гарнізон недзе браць за раку... Вымыла я падлогу, вышаравала дажаўта. Я любіла мыць падлогу. У хаце ў мяне, і як сям’я жыла, было чыста. Помню, сядзіць мой Валодзя на ўслончыку ля грубкі з малатком — цвікі прастае. А прасталі мы тады цвікі на пустых снарадах. Малыя такія снарады былі — ад той яшчэ нямецкай вайны асталіся ў нас пад Сырніцай,— крушняй ляжалі. Снарад такі ўгоніш у калодку абухом, а зверху на ім, на пяце, раўняй што хочаш, пляшчы канец, каб цвік той лепш у лату лез, калі ты яго не наўскос адсек.