Юрка, калі быў у полі са скацінай, пускаў у іх каменне з пугі.
Завішнюк казаў, што пойдуць з Сырніцы праз лагеры на маяк.
За бярэзнікам ля дарогі, што ідзе на мсціжаўскую шашу, яшчэ стаіць жоўты ячмень — не зжаты. Стаіць, падагнуўшы каласы, паспеў і пахне на ўсю Жукаўшчыну, як зерне ў засеках у калгасным свірне на ферме. Пахне густа і свежа, як аўсяны кісель, які толькі што знялі з агню,— выцягнулі з печы ў вялікім гаршку: на ўсю сям’ю.
Ячмень расце ля самага бярэзніку ў цяні. Рэдкі і маленькі, на пяску, ён цяпер зусім пасох і пакорчыўся. Але ў ім шалеюць баравікі — беленькія, з чорнымі галоўкамі і тоўстым карэннем. Іх кожную раніцу — што насыпана, нібыта хто насяе з начы. Яны халодныя, мокрыя ад расы, і да іх паналіпалі дробненькія смаўжы, скруціліся ад холаду, усё роўна што шэры гарошак. Калі зрэжаш баравік, з яго трэба саскрабаць смаўжоў нажом — што бульбу маладую чысціць.
Колькі Юрка перанасіў адтуль — з бярэзніку і з ячменю — баравікоў... I адзін, і з бацькам... Маці сушыла іх усё лета ў печы: і на блясе — гэта старыя, вялікія, жоўтыя; і на ражнах, нашчапаных з лучыны — гэта маладзенькія, беленькія з рудымі і чорнымі галоўкамі. Іх клалі ў печы на под, падаслаўшы жытняй саломы з кулёў... Яны хутка сохлі ў печы, калі закладала маці юшку, і пахлі на ўсю хату. Пахлі бярэзнікам, ячменем і кісялём — усёй Жукаўшчынай і Сырніцай...
Яны будуць ісці лініяй ля бярэзніку і ля ячменю аж да маяка. За маяком соснік — гэта ля самай дарогі. Соснік увесь зрыты: у ім партызанскія акопы. То вялікія, доўгія і крывыя, як бароны-зігзагі,— мусіць. кулямёты ў іх стаялі; то маленькія, вузенькія — на аднаго чалавека,— мелкія: у іх добра і не схаваешся. Акопы ўжо зацерушыліся сасновымі іголкамі і параслі мохам і ягаднікам. Але у іх яшчэ знаходзіш пустыя патроны-гільзы. Іх хоць прыгаршчамі бяры ў вялікіх акопах, дзе стаялі кулямёты. I ад рускіх вінтовак, і ад нямецкіх. У партызан былі ўсякія вінтоўкі. Ну і паклалі яны тут у Жукаўшчыне немцаў ноччу ў апошнюю блакаду, Чумак расказваў. Ды і Юрка сам іх здалёку бачыў: ляжалі ў жыце на полі і на дарозе, што вялікія старыя грыбы. Чумака тады параніла ў руку, і ён трымаў яе на грудзях, навязаўшы на белую Грасыльдзіну хустку. Юрка і цяпер помніць, як тырчалі ў Чумака ззаду на шыі ражкі белай хусткі — што рожкі.
Чумак і паранены кулямёта не кідаў — насіў за плячыма і не здымаў.
Дзе Чумак? Пасля апошняй блакады пра яго "ні слуху ні духу", як кажа маці.
Юрка цяпер ужо добра чуе, як грыміць гром, у тым баку, дзе крычаць канюхі, дзе маяк,— на Мсціжах. Яму зноў здаецца, што там бярэ гарнізон "Жалязняк". Тады, калі бралі гарнізон, пачало грымець з самага паўдня; грымела аж да вечара, грымела і ноччу. Ноччу яшчэ было відаць зарыва — стаяла над лесам на Жукаўшчыне, вялікае і чырвонае, і дрыжала, жахалася. Тую ноч ніхто ў Лонве не спаў, не спаў ніхто і дома ў Юркі, не распранаўся нават — ні маці, ні бацька. А ў вёсцы многа ў каго былі пазапраганы коні...
Цёмна тады было ў хаце: не палілі агню. Бацька ўсё хадзіў і хадзіў, месца сабе не знаходзіў, і маўчаў. Маці сядзела ля акна і плакала...
Тады пачыналася блакада...
Калі Юрка ўспамінае тую ноч, яму робіцца холадна ў грудзях і ўспамінаецца паліцай на загуменні...
Юрка цяпер ужо ўздрыгвае, калі грыміць гром, уздрыгвае, і яму ўжо не горача і не хочацца піць. Ён зноў баіцца, каб яго не схапілі дрыжыкі.
Суцішыўшыся, ён доўга ляжыць, ні пра што не думае. Калі ён ні пра што не думае, тады не чуе і як кашляе і шастае паперай Завішнюк, і як грыміць гром. Яму робіцца лёгка-лёгка і вунь як свежа, зусім не горача, бы ён зноў улез аж па пахі ў крыніцу, дзе расце трава, падобная на зайцаву капусту. I мякка — бы ён ляжыць не на цвёрдай баравой зямлі ў Сырніцы, а дома вечарам на сене, калі баляць змораныя за дзень ногі, зліпаюцца вочы, а недзе на ферме рыкае не доеная яшчэ калгасная скаціна... Ныюць над вухам камары — ад іх трэба хавацца з галавой пад пасцілку,— і пахне, пахне сена.