Працаваў Акцызнік у леспрамгасе вартаўніком на ўчастку. Была ў яго ўжо другая жонка — Юзэфа Шульга, намнога маладзейшая за яго. Працавала яна ў аўтакалоне дарожніцай, рэдка стыкалася дома і не глядзела Андрэя. Звалі яе чамусьці ўсе толькі — Шульга. Была яна нявідная, маленькая, хадзіла вечна сагнуўшыся і шоргала нагамі па зямлі. Андрэй нідзе пра яе ніколі не гаварыў.
— Згінь ты, благое, прападзі... Дык ты ўжо, глядзі, таксатар, не падводзь. Добры пастух не пра сябе дбае, пра скаціну. Рабіць будзем на совісь...— Андрэй мог мяняцца на вачах. То толькі што смяяўся, не закрываючы рота, то так сцінаўся, што здавалася, яго вось-вось пачнуць рэзаць, як жывёлу, якую загналі на бойні ў загарадку. Такі ён рабіўся тады, калі "закідаў слова" пра грошы.— Слуп — паўтара метра, як і паложана. Аскоблены, асмалены. Дваццаць сантыметраў у таўшчыні, не зменшу ні на волас. Канцы — папярэчка. Тандэту не раблю. Толькі, таксатар...
Акцызнік набіваў сабе цану, хоць і ведаў, што больш, чым у таксе, Завішнюк не заплоціць. Але ён яшчэ ведаў і другое,— у ведамасці ўсё можна дапісаць. Граф там многа. У леспрамгасе так робяць: і прыёмшчык Альшэўскі і... Каму-каму скажы, толькі не яму, Акцызніку. Бачыў...
"Ну і на здароўе, калі здаралася..." — хацеў адказаць яму Завішнюк, але змаўчаў. Лішняя звяга.
...Сасну Завішнюк выбраў сам. Андрэй з Юркам Далінай скінулі яе з пня. Адмералі на першы слуп з камля. Завішнюк з Андрэем заразаў, зачэсваў, вышчапляў — паказваў, як трэба рабіць. Андрэй толькі ківаў галавой:
— Спрытна. Мы будзем цішэй. Цішэй едзеш — далей будзеш...
— А я нікога і не падганяю, скажы-ы-це...— адвярнуўшыся, усміхнуўся яму Завішнюк.— I, каб вам не здавалася, што ў вас нехта стаіць над каркам,— пайду. У мяне сёння работы — дзякуй богу... У вярхі не лезьце. Тонкае скора гніе. Не прыму.
Андрэй закурыў і прымасціўся на свежы пень, падаслаўшы моху.
"Гм... Няблага для сябе стары пачынае,— падумаў Завішнюк.— Але сваё ты зробіш. Ведаю. I зробіш добра. Паглядзіш яшчэ, што і як запісана ў ведамасці..."
Юрка стаяў воддаль і пераступаў з нагі на нагу. Завішнюк запусціў пальцы ў яго чырвоны "вожык" — валасы былі мяккія, што лён,— даў "ярша" і пайшоў па карэнні на пагранзастаўскую дарогу, што вяла ў сорак восьмы квартал — на Каралінскую пасеку.
Мсціжаўскія лясы пачынаюцца за Паліком на Віцебшчыне, і цягнуцца, спускаючыся з пагор’яў і падымаючыся на ўзвышшы, праз Лепельшчыну, Бегамшчыну, Плешчаніцкі кут, і спаўзаюць у нізіну, да ракі Віліі — на Мсціжы. Тут, на шырокіх грудзях Прывілля, яны роўныя, старыя і стойкія — тут не так шмат балот, як на Паліку, пад Полацкам. Мсціжаўскі масіў — самы старажытны і таму асвоены. Падсочка, пасекі, леспрамгас, лясгас, павал, вывазка, тралёўка, сплаў, лесапілка — такія словы здаўна помняць старыя жыхары Мсціжаўшчыны.
Ад Мсціжаў лес, здаецца, раскручваецца, як лента, прынаравіўшыся да ракі, пасля, ахапіўшы яе і схаваўшы ў сваёй вечнай дрымоце, пасоўваецца на захад. Там, недзе далёка,— аўгустоўскія лясы. Гэта ўжо за граніцай.
Лясы тут, на Мсціжаўшчыне, ля Лонвы, спрадвечныя, як спрадвечныя балоты і грэблі на іх. Хто першы клаў грэблі на балотах, ніводзін чалавек у Лонве ўжо не скажа. Кладкі пасля масціліся адна на адну: новая на старую, здаровая на гнілую, спарахнелую ў балоце і высахлую на сонцы, ад якой аставаліся толькі засмалелыя сасновыя сукі, як скабы; масціліся адна на адну, як гады, як вякі. Кладкі і цяпер ляжаць на лонваўскіх грэблях: праз Цяні — балота, Карчаваткі — балота, Лукоткі — балота на Каралінскую пасеку, да Віліі і да Сырніцы. Даўно ўжо вымерла многа пакаленняў, што дыбалі на Цянях па кладках з вязкамі сена за плячыма ці валаклі на гэты бок, пад Лонву, на сухое, сасну з графскага лесу, з Каралінскай пасекі,— а кладкі ляжаць. Іх паднаўлялі і паднаўлялі нябачныя рукі — можа, нават і сама прырода. I праўда, ніхто ніколі не бачыў і не помніць — у каго ні пытайся,— каб хто клаў на балоце новыя кладкі, як ніхто не помніць, калі гэта Каралінская пасека была пасекай: на ёй цяпер самы высокі сасновы лес з апошнім годам падсочкі. Людзі тут, у Лонве, не захавалі легендаў пра лес, не перадалі з пакаленняў у пакаленні; затое лес недзе помніць усё. Гоманам, стогнам, шэптам ён перадаваў з дня ў дзень і наваколлю, і таму маладому жыццю, што кожны год нараджалася ў сырой падзолістай зямлі з насеннем, якое вышчалукнулася з пераспелай шышкі, перадаваў усё: і тое, як першы раз ля балотнай рэчкі на ўзлессі, можа, вякі тры назад, а мо і больш, прыкарэла першая хатка, скіданая з дрэва адной толькі сякерай і аднымі толькі рукамі, і тое, як пасля на гэтым узлессі высыпаў людскі муравейнік, пачаў валіць з пня дрэва, церабіць дарогі і асушаць балоты з рыдлёўкамі ў руках. Тады недзе зачалася Лонва... Зачалася, бо лес упадабаў першага тут чалавека, прыхінуў яго і збярог.