Выбрать главу

Паэзія Ю. Свіркі выходзіць на новыя абсягі.

У канцы 60-х, пачатку 70-х гадоў у творчасць Ю. Свіркі прыходзіць ленінская тэма: «Нараджэнне», «І зразумелы ён і родны…» і іншыя вершы.

Пазней ён напіша добры верш «І я калісьці верыў у паданні…», у якім пераказвае народную легенду аб тым, як правадыр хадзіў на Беларусі, перадае гутарку з сялянамі:

Папіў бы ён крынічнае вадзіцы І пра жыццё павёў бы сказ такі: «Усюды — дзе ні гляну — маладзіцы, Няма вайны, а рэдка мужыкі». І мой народ, Хоць не хлусіў ніколі (Абы не засмуціць правадыра), Даводзіў бы: «Усе мужчыны ў полі. Цяпер вясна — гарачая пара».

У новых кнігах паэта ізноў ажыла памяць аб вайне, аб перажытым («Балада пра танец», «Лясная лазня», «Партызанскія ўдовы»). На гэты раз ён ужо не можа і, відаць, не хоча абмяжоўвацца зярнятамі праўды, а ідзе ў сутнасць з’явы — у, як кажуць, «праўду зерня».

У зборніку «Аўтограф» (1974) чытаем:

Засталося б толькі поле, Сонца, зерне, баразна. Засталася б толькі воля, І любоў, і сівізна. Засталіся б толькі дзеці І тугая сінь нябёс — І тады на цэлым свеце Хопіць шчасця, хопіць слёз. Засталіся б толькі песні І чырвоны сцяг жыцця — А тады ўсё уваскрэсне Без пачатку і канца.

На якую тэму напісаны гэты верш? Ён — прыклад кантакту, як кажа паэт, паміж «сэрцам і сэрцам карандаша».

Сёння ўжо вельмі не проста падзяліць творчасць Свіркі на тэмы. Сказаць, што гэта, маўляў, верш пра дзяцінства, гэта — у абарону міру, гэта — пра адпачынак на ўлонні прыроды нельга. Тут тэма супадае з ідэяй, з лёсам, з адчуваннем маральнай адказнасці за ўсё. І адказнасці не дэкларацыйнай, а па сутнасці… Яму ўсё гэта вельмі блізка. Тэма становіцца для паэта чымсьці ўнутраным, арганічным.

Хто яшчэ сярод сучасных беларускіх паэтаў так скажа: «Ці ад холаду, ці ад цаны чырванее на лаўцы каліна?»

А вось верш, які дае вельмі яскравае ўяўленне пра Ю. Свірну, яго канцэпцыю жыцця, яго творчыя магчымасці. Дазволю сабе прывесці тут яго поўнасцю — ён варты гэтага і красамоўней любых пераказаў і разваг:

Хаджу адзін па спелым садзе, Свіцяцца яблыкі з сукоў. Я не хаваюся ў засадзе. Не каравулю хлапчукоў. Хачу паслухаць зор гаворку. Даверыўшыся цішыні, Пагаманіць з вячэрняй зоркай Пра вечнасць і пра нашы дні. Даўно ўжо сад не слепіць макам. І яблыкі не без пары Патрабавальна, але мякка Зямлі пашэптваюць: «Бяры!» Ім надакучыла спяліцца, Адно жаданне ў іх жыве, Каб адарвацца, Абрасіцца І пакачацца па траве. І не збаяўшыся, звысоку Даказваць хочацца зямлі, Што недарма цягнулі сокі, Што недарма вясной цвілі. Каб паляцець, Знаходзяць выйсце: Агледзяць між сукоў прасвет І, расхінуўшы ціха лісце, Кідаюцца у белы свет. Я бласлаўляю сад. Дарожку, Калі пад яблыні ідзеш, Каб пад антонаўскай бамбёжкай Адчуць, Што ты яшчэ жывеш.

Верш — згадзіцеся са мной — вельмі сімпатычны. Вось у ім паэт якраз не апісвае рэчаіснасць, а вырансае яе праз сваё душэўнае намаганне — натуральнае, нязмушанае, высакароднае. Твор гэты можна трактаваць, як у пэўным сэнсе метафару чалавечага жыцця, існавання, суаднесенага з прыродай, якая вучыць нас і выхоўвае і патрабуе высокага маральнага самаўсведамлення. Паэт — па ўсім відаць — звяртаецца да надзвычай важных пластоў сваіх духоўных набыткаў.

Пашырэнне духоўных даляглядаў звязана з узмацненнем гістарызму, што вельмі характэрна для зборніка «Біяграфія памяці» (1981). «Минувшее проходит предо мною» — сказана ў пушкінскім «Барысе Гадунове». Ю. Свірку з асаблівай сілай помніцца тое, што звязана з гераізмам народа, з яго любоўю да міру, з тым, што ён здзейсніў, стварыў на шляхах гісторыі, што пакінуў у спадчыну наступным пакаленням. Ён трывожыцца тым, што часам у моладзі паслабляюцца сувязі з вопытам папярэднікаў.

Чуецца, што слоўнікі патрэбны Тым, хто не чытаў пры смаляках, Тым, хто не насіў кашулі зрэбнай, Не хадзіў у чунях і лапцях; Хто не бачыў, як рака дыміцца, Хто гадае, дзе шчупак, дзе сом, Не адрозніць жыта ад пшаніцы, Грэчку пераблытае з аўсом; Хто не начаваў на лузе росным, Хто не бачыў быстрых коней бег,— Тлумачэння сарамліва просіць Слову зразумеламу — начлег. Не на пенсіі яшчэ вы, словы, З вас яшчэ не сыплецца труха. Слоўнік, растлумач жа ім талкова, Што такое жорны і страха…