Палохала яго, але не так, каб моцна, тое, што Вакульскі нічога не паведамляў пра сябе. Але ён лічыў гэта чарговым дзівацтвам і думаў: “Не такі ахвотнік ён быў пісаць і здаровы, а што казаць, калі цяпер ён такі прыгнечаны. Ат, бабы, бабы!..”
У той дзень, калі Шлянгбаўм купляў мэблю і каляску Вакульскага, пан Ігнацы злёг у ложак. Не таму, што было шкада, бо каляска і старая мэбля былі рэчамі абсалютна непатрэбнымі, але таму, што гэтак усё скупляецца толькі тады, калі чалавек ужо памёр.
“Ну а Стах, дзякуй Богу, жывы і здаровы!..” – казаў ён сам сабе.
Аднойчы ўвечары, калі пан Ігнацы сядзеў у шлафроку ды разважаў, як ён арганізуе краму Мрачэўскага на зайздрасць Шлянгбаўму, ён пачуў працяглы званок і гучныя воклічы за дзвярыма.
Слуга, які ўжо клаўся спаць, адчыніў.
– Пан дома? – спытаў голас, знаёмы Жэцкаму.
– Пан хворы.
– Дзе там хворы!.. Хаваецца ад людзей…
– Можа, пане радца, мы дарэмна турбуем… – азваўся іншы голас.
– Дзе там турбуем! Хто не хоча, каб яго турбавалі дома, няхай у шынок ходзіць…
Жэцкі падняўся з фатэля, і ў той жа міг з’явіліся ў дзвярах яго спальні радца Вянгровіч і агент Шпрот… За імі маячыла нейкая кудлатая галава і твар не надта чысты.
– Не хоча ісці гара да Магаметаў, дык Магаметы прыйшлі да гары!.. – загукаў радца. – Пане Жэцкі… пане Ігнацы!.. Што васпан вырабляе?.. З таго ж часу, калі мы апошні раз з панам бачыліся, адкрылі мы новы гатунак піва… Пастаў тут, каханы, і зайдзі заўтра, – дадаў ён, звяртаючыся да мурзатага кудлача.
На гэты заклік кудлаты чалавек у доўгім фартуху паставіў побач з умывальнікам кош даўгаватых бутэлек і тры куфлі. Потым ён знік, нібы істота з туману і паветра, а не цела вагою дзвесце фунтаў.
Пан Ігнацы здзівіўся, убачыўшы даўгаватыя бутэлькі, але ў гэтым здзіўленні не было і ценю прыкрасці.
– На міласць Боскую, што з панам робіцца? – загаварыў зноў радца, раскідваючы рукі, нібы хацеў абняць увесь свет. – Гэтак даўно не быў пан з намі, што Шпрот нават забыўся, як ты выглядаеш, а я падумаў, што набраўся заразы ты ад свайго прыяцеля, ад таго, што мае бзік…
Жэцкі спахмурнеў.
– Дык вось сёння, – правіў радца, – калі ў спрэчцы пра таго прыяцеля пана я выйграў у Дэклеўскага кош піва новае маркі, кажу Шпроту: а ведаеш што, возьмем піва ды пойдзем да старога, можа, хлапчына акрыяе духам… Што ж, нават не запрашаеш нас сесці?..
– Але ж прашу, прашу, – адказаў Жэцкі.
– І столік ёсць… – казаў радца, разглядаючы пакой, – і месца, бачу, зацішнае. Гэ! Мы сюды можам спаўзацца да хворага на адведзіны кожны вечар… Шпрот, дабудзь, сынку, адкаркоўнік ды бярыся за шклатару… Няхай пачцівы гаспадар пазнаёміцца з новай маркай…
– Які ж заклад выйграў пан радца? – спытаў Жэцкі, фізіяномія якога зноў пачала праясняцца.
– Заклад пра Вакульскага. Бачыш, пан, было так. Яшчэ летась у студзені, калі Вакульскі цягаўся па Балгарыі, я сказаў Шпроту, што пан Станіслаў – вар’ят, што ён збанкрутуе і кепска скон+чыць… А сёння, уяві сабе, Дэклеўскі даводзіць, што гэта ён сказаў!.. Вядома, пайшлі мы ў заклад на кош піва, Шпрот вырашыў спрэчку на маю карысць, і вось мы ў цябе…
Падчас гэтага тлумачэння пан Шпрот паставіў на стол тры куфлі і адкаркаваў тры бутэлькі.
– Зірні толькі, пане Ігнацы, – казаў радца, падаючы яму поўны куфель, – колер старога мёду, пена, як смятана, а смак шаснаццацігадовае дзяўчыны. Пакаштуй… Які смак і які прысмак! Каб заплюшчыў вочы, дык прысягнуў бы, што гэта эль… О!.. бачыш?.. Я б сказаў, што перад такім півам варта рот прапаласкаць. Скажы цяпер сам, даводзілася табе піць нешта падобнае?..
Жэцкі выпіў паўкуфля.
– Добрае, – сказаў ён. – Чаму ж, аднак, прыйшло пану радцу ў галаву, што Вакульскі збанкрутаваў?
– Бо ніхто ў горадзе іначай не гаворыць. Бо чалавек грашавіты, з клёпкамі ў галаве, які нікога не прыкончыў, не ўцякае з гораду Бог ведае куды…
– Вакульскі паехаў у Маскву.
– Байкі!.. Гэтак ён вам сказаў, каб сляды замесці. Але сам сябе выкрыў, калі нават грошай выракся…
– Чаго выракся?.. – спытаў ужо разгневаны пан Ігнацы.
– Тых сваіх грошай, якія ў банку, а перадусім у Шлянгбаўма… Гэта ж разам складае больш за дзвесце тысяч рублёў… Хто такую суму пакідае без распараджэння, проста выкідае на сметнік, дык той або вар’ят, або… нарабіў нечага такога, што баіцца платы прычакаць… Ва ўсім горадзе суцэльнае абурэнне супраць гэтага… гэтага… нават імя яго называць не хачу…