гэта не я
і Даніла Прусак прыставіў таму рулю да галавы
ты павінен ведаць, ты ўсё бачыў, чуў, гавары
Карым раптам здаўся, выгляд у яго быў такі, быццам з яго выпусцілі паветра, і сказаў
не забівай мяне — гэта Васіліна зрабіла
а мужчына вельмі здзівіўся, але не падаў выгляду і спытаў адразу
ёй загадалі? ці яна сама? гавары — ну
і Карым адказаў
не ведаю, чуў толькі, што яна, бо нам забіваць нельга
а Даніла Прусак працягваў
ну, твае словы мы яшчэ праверым, а пакуль скажы, навошта было яе забіваць — каб дом захапіць, так?
і Карым кіўнуў у адказ
так
а Даніла Прусак дапытваўся
ну, а Кліма Фралова хто «ажыццявіў»?
і Карым сказаў
чуў, што ў СІЗО заўсёды ёсць пара чалавек, якія за «шмаль» на ўсё згодныя
а мужчына спытаў
«шмаль», дарэчы, вы ў хляве хаваеце, каб шмону пазбегнуць?
і Карым адказаў
там
а мужчына даў яму лісты паперы, ручку і сказаў
цяпер тваё жыццё вось на гэтай паперы будзе табой жа занатавана: на адным лісце напішаш пра Васіліну — хто яна, адкуль вы яе прывезлі і як і чаму яна забівала, адна ці з кім яшчэ, і той ліст нам застанецца, а на другім лісце напішаш бацьку, каб праз паўсутак, гэта значыць у ноч, усе вы адсюль з’ехалі прэч, акрамя забойцы сястры маёй, тады праз дзве гадзіны, калі ўпэўнімся, што ўсё па правілах, цябе адпусцім, а калі не з’едзеце, што ж, прабач; вось кошт твайго жыцця, і дадай яшчэ бацьку свайму, каб не рабіў глупства, не распачынаў пошукі і ўсё астатняе, інакш табе гамон, і сыходзіць няхай пачынаюць, калі сцямнее, не раней, а Васіліну няхай звяжуць і ў хляўку тым, дзе забівала, пакінуць
гаварыў Даніла Прусак, а стары ўхвальна ківаў галавой, а потым чужынец пісаў лісты, потым яго, адкрыўшы люк, зачынілі ў склепе, люк замкнулі, і ключ Даніла Прусак паклаў у кішэню, а старому сказаў
цяпер, Антон Пракопавіч, трэба ліст да бацькі яго даставіць, і будзем чакаць
і Антон Кніга толькі задаволена хмыкнуў і згадзіўся
усё правільна, сынок
а Даніла Прусак адзначыў гэта яго — «сынок» і чакаў, а стары працягваў
як ліст ім перадаць — тое ўжо мой клопат, не хвалюйся
і пачаў збірацца ў дарогу і гаварыў
цяпер час прыспешвае, кожная секунда дарагая, трэба, каб яны прынялі рашэнне да ночы, а то нас пачнуць вылічваць, — за грошы на іх уся кантора пачне працаваць, так іх і гэтак, а калі з’едуць, то і нас у спакоі пакінуць
і дадаў свае, улюбёнае
а вось цяпер… мы іх тэлеграфным слупам праз памыйную яму
пасля чаго пайшоў, а мужчына пакарміў даўнёнка і паклаў яго спаць і сам прылёг на канапу, паклаўшы далонь на прыклад карабіна, і драмаў чуйным сном, і прыслухоўваўся час ад часу, ці не чуваць са склепа крыкаў вязня, але ўсё было ціха, і мужчына ляжаў і думаў пра сына Ігната, а потым пра даўнёнка, пра тое, як будзе з ім далей, але так нічога не надумаў, таму што рыпнулі веснічкі і стары Кніга з’явіўся ў дзвярах і сказаў
ліст дасланы, пэўна, ужо яго чытаюць, цяпер будзем чакаць ночы — яна вырашыць
стары дадаў, што знарок перадаў ліст праз выпадковага падлетка, бо дарослы запомніў бы яго ў твар, знайшліся яшчэ б якія прыкметы, а калі іх высачаць ці што яшчэ сарвецца, то — гамон і літасці ад сваіх жа не будзе, а Даніла Прусак на тыя словы паляпаў па карабіну і заўважыў, што зброя пры іх, а большага аргумента ў такіх выпадках проста не існуе, на што Антон Кніга сказаў іранічна
вось вы і прыйшлі да нейкай высновы
схадзіў праверыць закладніка, і той прасіў выпусціць яго і енчыў і скавытаў у склепе, а стары зноў давёў яму, што ўсё залежыць ад ягонага бацькі і супляменнікаў, а сам, каб меў магчымасць, то проста кінуў бы яму ў склеп гранату, і прыгразіў, што выканае гэта, калі той не змоўкне, вярнуўся ў дом і гаварыў
кажаце — мы старая, выпрацаваная нацыя, ангельцаў у прыклад прыводзіце, якія, маўляў, на мяжы выроду, а вазьміце кітайцаў? яны ж таксама старая нацыя
і злаваў
яшчэ ні адзін народ не выжываў, падстаўляючы задніцу, а сярод рабоў ніколі не будзе адзінства — гэта яшчэ Арыстоцель заўважыў
і буркацеў сваё і казаў
гэтыя нашэсці страшнейшыя за Чарнобыль, страшнейшыя за войны, землятрусы і паводкі, бо тыя пацукі не ведаюць ні шкадобы, ні спачування
і абураўся
а вам не дзіўна, што толькі ў нас тых прыхадняў любяць, і вар’яцеюць ад іх, і служаць ім, і трымцяць перад імі?
і заканчваў звыклым
…я гэтых пакладанцаў тэлеграфным слупам праз памыйную яму