— Вунь яно што, — павесялеў Мішка, — а мне здалося — гэта я ў канюшні сплю і парсюк Гайкевіч мяне за каўнер бярэ, будзіць. Лявон Цмыг сказаў. Ён у Бабруйск ездзіў — мыла і цвікоў купіць. А там яго швагер на фарштадзе робіць. Ды ты не сумлявайся, Бацюта, точна — гэта самая яна і ёсць, як яе...
— Рэвалюцыя, — падказаў Людвік Перуноўскі.
— Ага... — Мішку падабалася, што ўсе мужыкі і сам Бацюта так прыслухоўваюцца да ягоных слоў. — І яшчэ Гайкевічаў Аркадзь гаварыў па дарозе, калі яго Лявон у маёнтак вёз...
— А гэты шпачок навошта сюды прыехаў? — здзівіўся Бацюта.
— Відаць, на бацькавы харчы, — услых падумаў Лаўрэн, — згаладнеў у горадзе, па дзеўках бегаючы,..
— Даліся табе, Лаўрэн, гэтыя дзеўкі, — хмыкнуў Перуноўскі, — пільнуй лепш сваіх курэй...
— От чалавек, — Лаўрэн аж ляпнуў сябе рукамі па сцёгнах, — усюды свой язык, як шыла, уточыць...
— Дзевак у яго, вядома, хапае, — гаварыў між тым Мішка Сырамалот, і голас яго прарэзваўся, дужэў, — толькі ён усюды ездзіць і сюды прыехаў, каб за яго галасавалі на выбарах, што будуць...
— Не за яго, а за ягоную партыю, — паправіў Мішку Бацюта, — за беларускіх эсэраў. І яны, бач ты, заварушыліся... Нацыянальныя павадыры, — вочы ягоныя пастражэлі, ён кашлянуў у кулак.
— А яшчэ — ведаеце што? — Мішкавым навінам, здавалася, не будзе канца. — Там у маёнтку, у флігелі, Іван Міхейчык ляжыць збіты, як горкі яблык. І з ім Радзімовічаў Антон. Лес яны хацелі секчы, ды Баўтрук, ваўчыная морда, вынюхаў. Білі іх, аж мяса ў бакі ляцела...
— Хто біў? — пацямнелымі вачыма глянуў на яго Бацюта.
— Казакі. І Гайкевіч, аканом наш, круціўся там, радаваўся.
— Радаваўся, кажаш? — Бацюта павярнуўся да Сцепанюгі. — Яўхім, бяры сваіх старэйшых хлопцаў. А ты, Людвік, пакліч з таго канца Рыгора Крываноса і Пятра Зайца. Хто ў нас яшчэ ў камітэце? Павел Макароў? Зойдзем і па яго. — Ён шырокімі белымі зубамі грыз вусы. — Мужыкі, гайда ў маёнтак! Будзем бальшавіцкую сялянскую ўладу ў Чмялях аб'яўляць.
— Вось гэта дзела! — заззяў Мішка. — Гэта па-нашаму...
Нахіліўшыся над цэбрам, ён выліў сабе на галаву ледзь не вядро вады. Страсянуў мокрымі валасамі, што адразу пацямнелі, усміхнуўся:
— Давай каманду, Бацюта.
— Там жа казакі, — асцярожна пачухаў патыліцу Лаўрэн.
— Ну і што? — ужо ішоў да дзвярэй Бацюта. — Ім вайна з германцам і з мужыком даўно ўжо абрыдла, як горкая рэдзька. Пойдзем, хлопцы.
Усе выйшлі з хаты, акрамя Лаўрэна, што схапіў раптам нейкую анучыну і пачаў, старанна і злосна, выціраць на падлозе ваду, якую разліў Мішка.
— Бач ты, наплёхаў, як свіння, — мармытаў ён, поўзаючы на каленцах. — Ведама ж, не свая хата... Хай падлога гніе... — І хацелася яму, каб хутчэй аціхлі цвёрдыя размашыстыя крокі за акном, на вуліцы. Так яму хацелася гэтага, што здавалася, вось-вось ён заткне вушы. Да Лаўрэнавай хаты між тым жвава чыкільгікаў Сямён-артылерыст. Убачыўшы, што ўсе выходзяць на двор, спытаўся, цяжка дыхаючы:
— Куды вы, народ?
— У маёнтак. Пойдзем Гайкевічу пяткі паказычам, — весела трасянуў мокрай галавой Мішка, — зараджай, артылерыя, сваю марціру, — ён кіўнуў на Сямёнаву мыліцу.
Сямён узрадаваўся, закруціў мыліцай над галавой, аж паветра засвістала, сказаў Мішку:
— Гэта, брат ты мой, драўляная карцеч. Па спіне як перацягне, забудзешся, дзе матчына магілка.
А да іх ужо пад'язджаў на калёсах Яўхім Сцепанюга. Ён стаяў на ўвесь рост, шлёгаў каня пугай. Сыны, іх было трое, маўклівыя і сур'ёзныя, як бацька,
сядзелі, падкурчыўшы ногі.
— Гэй, Сцепанюжачкі, — крыкнуў ім Мішка. — Куды кіруеце? Можа, у Запольцы, на вечарынку?
Сцепанюгі заўсміхаліся.
— Сядай сюды, — сказаў старэйшы, Мікіта, — тут салома мяккая.
— Сядайце і вы, — глянуў Яўхім на Бацюту і Сямёна-артылерыста, — усім месца хопіць. Там Людвік таксама каня запрагае...
Калёсы заляскаталі па мёрзлай вуліцы.
— Стары Ігнат памёр, — уладкоўваючы сваю драўляную нагу ў калёсах, сказаў Сямён-артылерыст. — Сёння хаваць будуць.
Усе замоўклі. Толькі Мішка, вясёлая душа, і тут не вытрымаў:
— Паспяшаў дзед. Новае жыццё пачынаецца, а ён памёр.
— Ціха ты, — строга абарваў яго Яўхім Сцепанюга, — чалавек памёр, а ты зубы скаліш.
Калі калёсы ад'ехаліся ад хаты, Лаўрэн Лапыцька шпурнуў у кут мокрую анучу, колькі хвілін пастаяў моўчкі, заплюшчыўшы вочы. Чаму ён не паехаў разам з усімі? Хіба ён палахлівец, смерці баіцца? Не. Ягоныя дзеці малыя памерлі ўжо, чаго яму, старому, сівому, баяцца сырой зямелькі? Усе там будзем. Але ён не мог узняць руку на закон, на людзей, казакоў, лесніка, аканома, якія ахоўвалі гэты закон. Закон быў, вядома, глухі да яго, Лаўрэнавага, гора, закон быў сляпы, бо не бачыў Лаўрэнавых слёз, але гэта быў закон, нешта ўсеўладнае і непераможнае, як смерць.