— Любая! Даруй... даруй!
Яна заціснула яму далонню рот, але ён вызваліўся.
— Але як, як магла ты так рашуча пайсці на гэта?!
Яна не адказала. Яна проста апусцілася на траву, бліжэй да яго, узяла яго руку і абвіла яе вакол сваёй шыі.
Ён маўчаў, і яна сама, першая, пацалаваля яго ў вусны, і толькі тады ён адчуў, як перарывіста то прыціскаюцца, то ледзь аддаляюцца яе вусны, як запракінуўся яе стан, як вочы яе з небывалым, дзіўным выразам глядзяць на яго, зразумеў, што няма зараз і потым не будзе такой, як яна, — і прачнуўся да жыцця.
Усё бліжэй і бліжэй адны да адных былі іхнія вочы, усё бліжэй адчувалі яны адно аднаго і, урэшце, сталі адным, неразрыўным: вусны аднаго на вуснах другой, вочы аднаго ў вачах другой.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Калі лёгкі вецер зашапацеў у верхавінах дрэў, калі зоры пачалі стомлена мігаць і хмель стаміўся абвіваць дрэвы, яна заснула, прыпаўшы тварам да яго моцнай і цвёрдай рукі.
Яны ляжалі пад адным плашчом, і Агата, прытуліўшыся да яго (быццам баялася згубіць), уздрыгвала, нешта гаварыла і ледзь чутна стагнала ў сне.
Недзе спявалі жабы. Была ціша.
“Бервяно, жывёла, — думаў пра сябе Вецер, — увесь дзень так мучыў і абражаў маці і яе”.
З пяшчотай, удзячнасцю, здзіўленнем паглядзеў Вецер на надламаныя бровы, дрыжачыя доўгія веі, дзіцячы рот, пахучыя валасы, на ўвесь гэты мілы, зараз назаўсёды родны твар.
VI
Ранняй раніцай свісцелі івалгі, апошні крык леляка гучэў з лясное цемры. Быццам страшная навальніца праімчалася над маленькім пачынкам, над драўляным будынкам маці Ветру, пакінуўшы пасля сябе бязбурнае і чыстае паветра.
Маленькія галасістыя птушкі цывікалі ў лістоце: кожнае маленькае птушынае цельца разрывалася ад самазабыццёвай радасці жыцця. Яны пазбыліся жахаў яшчэ адной ночы.
— Жыць! Жыць! Жыць!
— Жыў! Жыў! — адказвалі вераб’і.
— Жывы вы? Жывы вы? — пыталася кнігаўка ў небе над мокрымі сожскімі лугамі.
— Так. Так, — спрабаваў апошнім каленцам сцвердзіць салавей у калінавым кусце, але прыпамятаў, што не яго час, і сарамліва заціхнуў.
І Вецер таксама жадаў стаць тварам да сонца і красак і мокрых, пахучых лісцяў бэзу, якія абдаліся за ноч халоднай расіцаю і крычаць:
— Жыў! Жыў! Чуеце вы? Жыў!
За шуламі варот ужо стаялі асядланыя коні з узорнымі перакіднымі торбамі, і корд Ветру быў прытарочаны да сядла варанога жарабца. І поруч стаяў белы конь Агаты.
А сам Вецер з Агатаю стаялі на каленях перад маткаю, якая за гэтыя дзве ночы зусім пасівела. Вочы на паўтвару, ліхаманкавы румянец, чорнае пакрывала на плячах і такі ж, як раней, стройны, прамы стан.
Маці бласлаўляла іх, ламала над галавою “чужынскую стралу” і шаптала апошнюю ваенную замову:
— Ад страляння чужынскага, ад сухоты агнявой — косткі і мяса, сэрца і ныркі, жылы і печань, мазгі і вочы, і уды тайныя хай моцнымі будуць... ...ад корда і шаблі, рацішча і пулгака, нажа і шыбня, шастапёрка і аркана, і дубіны з крэмню і дубу, і каменнай сякеры, ад удару шчытом, ад дзіды і стралы — хай моцнымі будуць косткі і плоць і кроў...
...сілы дай, калі вораг перакуліць і занясе нож, даць яму нагою ў прычыннае месца...
...на ворага няхай перад бойкаю нападзе трасенне яго ступіц, і жылы падкаленнай, і нядужасць рукі, і цемра ў вачах...
Яна шаптала даволі доўгі час, і Вецер чуў толькі асобныя ўрыўкі, калі яна пачала чытаць, дзеля папярэджання, замовы “на ратных”. Ён не верыў, але пакрыўдзіць маці не мог Яму было ўсё адно, будуць чытаць нешта або зусім не будуць, і ён толькі адмячаў у галаве:
“Вось ад ліхаманкі, калі спіш на зямлі, вось ад таемнай атруты ворага, а вось ад крыві”.
І яшчэ шмат чаго. Доўга-доўга шаптаў голас маці, быццам яна ў апошнюю гадзіну ад усяго жадала абараніць сына. І ўрэшце ўвесь запас замоў скончыўся, і яна не магла больш нічога прыпамятаць, а таму з цяжкім уздыхам сказала:
— Ну вось і ўсё. Зараз вы... як за тоўстым мурам.
Яна не ведала, што не ад такой смерці і не ад зброі скончыцца бліскучае жыццё яе сына, што ад такой смерці яна не замовіла яго, бо такой страты не бачыла яшчэ зямля, сытая крывёю.
І маці яшчэ сказала толькі:
— Думаеш, жонка лепшая за матку, якая ўчора спудзілася твайго корда. Няўжо ты думаў, што я баялася смерці? Я ведала, што ты можаш, не памятаючы сябе, ударыць кордам. І я не жадала, каб хтось сказаў: гэта той, што забіў сваю матку, — чаго ідзяцё за ім, людзі? Пра цябе думала я нават і тут. А ты падумай, хіба свеціць мне сонца, калі яно не свеціць табе?
І праз хвіліну прыбавіла:
— Даруй мне, сынку, за гэтую пакуту. Але лепей гэта, ніж імя Ветру ў ліку здраднікаў.