Цяпер яго пачалi турбаваць дзве думкi: першая - пра тое, што знiкла пасведчанне МАССАЛIТа, з якiм ён нiколi не разлучаўся, i другая - цi ўдасца яму ў такiм выглядзе прайсцi па Маскве? Усё ж у падштанiках... Хаця каму якая справа да гэтага, але каб не было якой-небудзь прыдзiркi альбо затрымкi.
Iван абарваў гузiкi са споднiкаў там, дзе тыя зашпiльвалiся знiзу, разлiчваў, што яны стануць падобнымi на летнiя штаны, забраў iконку, свечку i запалкi i рушыў, на хаду загадаўшы самому сабе:
- Да Грыбаедава! Няма сумнення, што яны там!
Горад ужо жыў вячэрнiм жыццём. У пыле праляталi, пазвоньваючы ланцугамi, грузавiкi, на платформах якiх, на мяшках, жыватамi ўгору, ляжалi нейкiя мужчыны. Усе вокны былi адчыненыя. У кожным з гэтых вокнаў гарэла пад аранжавым абажурам святло, з вокнаў i з усiх дзвярэй, з дахаў i гарышчаў, з падвалаў i двароў вырываўся ахрыплы гук паланеза з оперы "Яўгенiй Анегiн".
Тое, чаго Iван Мiкалаевiч баяўся, збылося: мiнакi звярталi на яго ўвагу, азiралiся. Тады ён вырашыў пакiнуць людныя вулiцы i прабiрацца завулачкамi, дзе людзi не гэтакiя надакучлiвыя, што прыстаюць да босага чалавека з роспытамi пра споднiкi, якiя нiяк не робяцца падобнымi на штаны.
Iван гэтак i зрабiў - знiк у глыбiнi арбацкiх завулачкаў i пачаў прабiрацца пад сценамi насцярожана, пужлiва азiраючыся, часам хаваўся ў пад'ездах, пазбягаў перакрыжаванняў са святлафорамi, абыходзiў раскошныя дзверы пасольскiх асабнякоў.
I ўсю дарогу яго, незразумела чаму, мучыў неадступны аркестр, пад акампанемент якога цяжкi бас спяваў пра сваю любоў да Таццяны.
Раздзел 5
ДЗЕЯ АДБЫВАЕЦЦА Ў ГРЫБАЕДАВЕ
Старадаўнi двухпавярховы дом крэмавага колеру стаяў на бульварным кальцы ў глыбiнi зачахлага саду, адмежаванага ад ходнiкаў каванаю чыгуннаю рашоткаю. Невялiкая пляцоўка перад домам была заасфальтавана, зiмой на ёй высiўся сумёт з лапатаю, летам яна ператваралася ў цудоўнае аддзяленне рэстарацыi пад парусiнавым тэнтам.
Дом называлi "Домам Грыбаедава" таму, што быццам бы некалi ён належаў цётцы пiсьменнiка - Аляксандра Сяргеевiча Грыбаедава. Ну, належаў цi не належаў - мы дакладна не ведаем. Нават памятаецца, што быццам бы нiякай цёткi-домаўладальнiцы ў Грыбаедава i не было... Аднак дом гэтак звалi. Нават болей, адзiн маскоўскi хлус расказваў, што нiбы на другiм паверсе, у круглай зале з калонамi, знакамiты пiсьменнiк чытаў урыўкi з "Гора ад розуму" гэтай самай цётцы, якая сядзела на сафе. А мiж iншым, д'ябал яго ведае, магчыма, i чытаў, не гэта важна!
А важна тое, што цяпер валодаў гэтым домам МАССАЛIТ, якi ўзначальваў Мiхаiл Аляксандравiч Берлiёз да свайго з'яўлення на Патрыярхавых сажалках.
З лёгкае рукi сябраў МАССАЛIТа нiхто не называў дом "Домам Грыбаедава", а ўсе гаварылi проста - "Грыбаедаў": "Я ўчора дзве гадзiны правалэндаўся ў Грыбаедава". - "Ну, i як?" - "Дабiўся на месяц у Ялту". - "Малайчына!" Альбо: "Пайсцi да Берлiёза, ён сёння з чатырох да пяцi прымае ў Грыбаедаве..." i гэтак далей.
МАССАЛIТ размясцiўся ў Грыбаедаве гэтак, што лепш i ўтульней не можа i быць. Кожны, хто заходзiў у Грыбаедава, перш за ўсё мiжволi знаёмiўся з паведамленнямi розных спартовых кружкоў i з групавымi, а таксама iндывiдуальнымi фотаздымкамi сябраў МАССАЛIТа, якiмi (фотаздымкамi) былi абвешаны лесвiчныя сцены на другi паверх.
На дзвярах першага пакоя на гэтым жа паверсе быў вiдаць надпiс вялiкiмi лiтарамi: "Рыбна-лецiшчная секцыя" i намаляваны карась, якi трапiўся на вуду.
На дзвярах пакоя No 2 было напiсана нешта не зусiм зразумелае: "Аднадзённая творчая пуцёўка. Звяртацца да М.В.Падложнай".
Наступныя дзверы трымалi на сабе кароткi, але ўжо зусiм незразумелы надпiс: "Пералыгiна". Потым у выпадковага наведвальнiка Грыбаедава пачыналi разбягацца вочы ад надпiсаў, якiя стракацелi на арэхавых цётчыных дзвярах: "Запiс у чаргу на паперу ў Паклёўкiнай", "Каса", "Асабiсты разлiк скетчыстаў"...
Перасекшы даўжэзную чаргу, якая пачыналася ўнiзе ад швейцарскага пакоя, можна было ўбачыць надпiс на дзвярах, куды пёрся народ: "Кватэрнае пытанне".
За кватэрным пытаннем вiднеўся раскошны плакат, на якiм была намалявана скала, а на яе грэбенi ехаў коннiк у бурцы i з вiнтоўкаю за плячыма. Нiжэй пальмы i балкон, на балконе сядзеў малады чалавек з чубчыкам, глядзеў некуды ўгору шустрымi вачыма i трымаў у руцэ самапiску. Подпiс: "Поўнааб'ёмныя творчыя адпачынкi ад двух тыдняў (апавяданне-навела) да аднаго года (раман, трылогiя). Ялта, Суук-Су, Баравое, Цыхiдзiры, Махiнджауры, Ленiнград (Зiмнi палац)". Ля гэтых дзвярэй таксама была чарга, але невялiкая, сотнi на паўтары.
Далей iшлi адпаведна паваротам, пад'ёмам i спускам грыбаедаўскага дома, "Праўленне МАССАЛIТа", "Касы No 2, 3, 4, 5", "Рэдакцыйная калегiя", "Старшыня МАССАЛIТа", "Бiльярдная", розныя дапаможныя ўстановы i, нарэшце, тая самая зала з каланадаю, дзе цётка цешылася камедыяй генiяльнага пляменнiка.
Кожны наведвальнiк, калi ён, вядома, быў не зусiм тупы, калi трапляў у Грыбаедава, адразу ж думаў пра тое, як добра жывецца шчаслiўчыкам - сябрам МАССАЛIТа, i чорная зайздрасць пачынала пакрысе мучыць яго. I ўзнiкаў горкi дакор за тое, што яго прырода не надзялiла пры нараджэннi лiтаратурным талентам, без чаго, натуральна, няварта было i марыць, каб завалодаць бiлетам МАССАЛIТа, карычневым, якi пах дарагою скураю, з залатою шырокаю аблямоўкаю, вядомы на ўсю Маскву бiлет.
Хто будзе абараняць зайздрасць? Гэта пачуццё катэгорыi дрэнных людзей, але ўсё ж зразумець наведвальнiка можна. Бо ўсё тое, што ён бачыў на верхнiм паверсе, было яшчэ не ўсё, зусiм не ўсё. Увесь нiжнi паверх цётчынага дома займала рэстарацыя, i якая рэстарацыя! Справядлiва яна лiчылася сама лепшай у Маскве. I не толькi таму, што месцiлася ў двух вялiкiх залах з высокай столлю, размаляванай лiловымi асiрыйскiмi конямi з грывамi, не толькi таму, што на кожным стале стаяла лямпа, прыкрытая шалем, не толькi таму, што туды не мог трапiць кожны з вулiцы, а яшчэ i таму, што якасцю прадуктаў Грыбаедаў перамагаў усе маскоўскiя рэстарацыi i што iх тут прадавалi па даволi сходнай цане.
Таму няма нiчога дзiўнага пачуць вось такую размову, якую аднойчы пачуў аўтар гэтых сама праўдзiвых радкоў ля чыгуннае рашоткi Грыбаедава:
- Ты дзе сёння вячэраеш, Амбросiй?
- Яшчэ пытаешся, вядома, тут буду, дарагi Фока! Арчыбальд Арчыбальдавiч шапнуў мне сёння, што будуць парцыённыя судачкi а нацюрэль. Вiртуозная штучка!
- Умееш ты жыць, Амбросiй! - уздыхаючы, гаварыў худы, зашморганы, з карбункулам на шыi Фока чырванагубаму волату, золатавалосаму, таўсташчокаму Амбросiю-паэту.
- Нiякага асаблiвага ўмення ў мяне няма, - пярэчыў Амбросiй, - а звычайнае iмкненне жыць па-чалавечы. Ты хочаш сказаць, Фока, што судачкi бываюць i ў "Калiзеi"? Але ў "Калiзеi" порцыя судачкоў каштуе трынаццаць рублёў пятнаццаць капеек, а ў нас - пяць пяцьдзесят! Акрамя таго, у "Калiзеi" судачкi трохдзённыя, i, яшчэ, у цябе няма гарантыi, што ў "Калiзеi" ты не атрымаеш ад першага сустрэчнага, якi ўварваўся з Тэатральнага праезда, вiнаграднаю гронкаю па мордзе. Не, я катэгарычна супраць "Калiзея", - грымеў на ўвесь бульвар пераборлiвы Амбросiй. - Не ўгаворвай мяне, Фока.
- Я не ўгаворваю цябе, Амбросiй, - пiшчаў Фока. - Дома можна павячэраць.
- Скажаш, - трубiў Амбросiй, - уяўляю тваю жонку, якая спрабуе ў рондальчыку на кухнi зварганiць парцыённыя судачкi а нацюрэль! Гi-гi-гi!.. Арэвуар, Фока! - i з песенькаю Амбросiй накiроўваецца да веранды пад тэнтам.
Э-ха-ха... Было, было! Памятаюць маскоўскiя старажылы знакамiтага Грыбаедава! Ды што там адвараныя парцыённыя судачкi! Дзяшоўка гэта, мiлы Амбросiй! А сцерлядзь, сцерлядзь у серабрыстых рондальчыках, сцерлядзь, перакладзеная ракавымi шыйкамi i свежаю iкрою? А яйкi-какот з шампiньёнавым пюрэ ў кубачках? А драздовыя фiлейчыкi вам не падабалiся? З труфелямi? Перапёлкi па-генуэску? Дзесяць з паловаю! Ды джаз, ды ветлiвае абслугоўванне. А ў лiпенi, калi ўся сям'я на лецiшчы, а вас трымаюць у горадзе тэрмiновыя лiтаратурныя справы, - на верандзе, у цянi ад вiнаграду, залатою плямаю на чысценькiм настольнiку талерачка супу-прэнтаньер? Памятаеце, Амбросiй? Чаго тут пытацца! Па губах вашых бачу, што памятаеце. Што вашы сiжкi, судачкi! А дупелi, гаршнепы, бакасы, слонкi ў сезон, перапёлкi, кулiкi? Нарзан, якi шыпiць у горле?! Але хопiць, ты захапiўся, чытач! За мною!..