IХ
Як я зразумеў, Маленькi прынц вырашыў вандраваць з пералётнымi птушкамi. Наранку ў дзень ад'езду ён, як нiколi старанна, прыбраў сваю планету. Клапатлiва прачысцiў дзейныя вулканы. У яго было два дзейныя вулканы. На iх вельмi ёмка разаграваць сняданкi. Быў у яго i адзiн патухлы вулкан. Але, як ён казаў: "Да прыгоды не тры годы!" I ён прачысцiў i гэты. Калi вулканы добра прачышчаны, яны гараць цiха i раўнамерна, без вывяржэнняў. Вулканiчныя вывяржэннi - гэта як полымя ў печы. Канечне, мы занадта малыя, каб чысцiць свае зямныя вулканы. З гэтай прычыны яны i прыносяць нам безлiч непрыемнасцей.
Маленькi прынц задуменна павырываў апошнiя сцяблiнкi баабабу. Ён думаў, што ўжо нiколi болей не вернецца сюды. Усе гэтыя будзённыя клопаты здалiся яму ў той ранак надзвычай прыемнымi. I калi ён апошнi раз палiў кветку i намерыўся закрыць яе каўпаком, ледзь не заплакаў.
- Бывай, - сказаў ён кветцы.
Але тая маўчала.
- Бывай, - паўтарыў ён.
Кветка закашляла. Але не ад прастуды.
- Я была дурнiца, - прамовiла яна нарэшце, - Прабач мне... Пастарайся быць шчаслiвым.
I нiводнага папроку... Здзiўлены Маленькi прынц разгублена стаяў над ёю са шкляным каўпаком у руцэ. Ён не разумеў гэтай спакойнай пяшчоты.
- Так, я люблю цябе, - сказала яму кветка. - Сама вiнавата, што ты не ведаў пра гэта. Цяпер гэта ўжо не мае нiякага значэння. Але i ты быў такi ж неразумны, як я. Пастарайся быць шчаслiвым... I кiнь ты гэты каўпак! Мне ён больш не патрэбен.
- Але ж вецер...
- Не гэткая ўжо я i далiкатная... Свежае начное паветра карысна мне. Я ж кветка.
- Але ж звяры...
- Нiчога страшнага, калi з'явяцца тут два-тры вусенi, калi хочаш пазнаёмiцца з матылькамi. Здаецца, яны вельмi прыгожыя. А то хто ж наведае мяне? Ты будзеш далёка. Што ж да вялiкiх звяроў, то я нiчога не баюся. У мяне таксама ёсць кiпцюры.
Яна наiўна паказала чатыры калючкi.
- Толькi не марудзь, гэта нясцерпна! - дадала яна. - Вырашыў пайсцi адсюль - дык iдзi!
Яна не хацела, каб ён бачыў яе слёзы. Такая ўжо гордая кветка...
Х
Блiжэй усяго да планеты Маленькага прынца былi астэроiды 325, 326, 327, 328, 329 i 330. Вось ён i вырашыў для пачатку наведаць iх: трэба ж знайсцi сабе хоць якi занятак ды навучыцца чаму-небудзь.
На першай планеце жыў кароль. Увесь у пурпуры i гарнастаях, ён сядзеў на простым, але дужа велiчным троне.
- Ага! Вось i падданы! - усклiкнуў задаволены кароль, як толькi заўважыў Маленькага прынца.
"Як ён можа ведаць, хто я такi, калi нiколi не бачыў мяне?!" - падумаў Маленькi прынц.
Ён не ведаў, што для каралёў свет надта спрошчаны. Усе людзi для iх падданыя.
- Падыдзi блiжэй, я хачу лепей разглядзець цябе, - загадаў яму кароль, страшэнна горды, што ён можа быць некаму каралём.
Маленькi прынц пашукаў вачыма, дзе б прысесцi, але ўся планета хавалася пад велiкапышнай каралеўскай мантыяй. Давялося стаяць, але ён быў моцна стомлены i пазяхнуў.
- Непрыстойна пазяхаць у прысутнасцi караля, - заўважыў яму манарх. - Я забараняю табе гэта.
- Нiяк не мог утрымацца, - адказаў збянтэжаны Маленькi прынц. - Я з доўгай дарогi, не выспаўся...
- У такiм разе, - злiтаваўся кароль, - загадваю табе пазяхаць! Гадамi не бачу, каб хто пазяхаў. Мне гэта нават цiкава. Ну, пазяхнi яшчэ раз. Гэта загад.
- Прабачце... Не магу больш... - вымавiў Маленькi прынц i залiўся чырванню.
- Гм! Гм! - кашлянуў кароль. - У такiм разе, я... я загадваю табе то пазяхаць, то...
Ён заблытаўся i, здаецца, нават трошкi зазлаваў.
Бо каралю ж сама важнае - каб яму безагаворачна падпарадкоўвалiся. Ён не цярпеў непаслушэнства. Гэта быў абсалютны манарх. Але ён быў вельмi добры, таму i аддаваў толькi разумныя загады.
"Калi б я загадаў, - сцiпла тлумачыў ён, - калi б я загадаў якому-небудзь генералу перакiнуцца ў марскую птушку i калi б генерал не паслухаўся, вiнаваты быў бы не генерал. Вiнаваты быў бы я".
- Можна мне сесцi? - нясмела запытаў дазволу Маленькi прынц.
- Я загадваю табе сесцi, - адказаў кароль i велiчным рухам падабраў палу сваёй мантыi.
Але Маленькi прынц не пераставаў дзiвавацца. Планета была зусiм невялiчкая. Над чым жа пануе гэты кароль?
- Пане, - сказаў ён, - дазвольце запытацца ў вас...
- Загадваю: пытайся! - паспешна сказаў кароль.
- Пане... над чым вы пануеце?
- Над усiм, - з невымоўнай прастатою адказаў кароль.
- Як - "над усiм"?
Кароль сцiплым рухам абвёў сваю планету, паказаў на iншыя планеты i зоркi.
- Над усiм гэтым? - моцна ўразiўся Маленькi прынц.
- Над усiм гэтым, - пацвердзiў кароль.
Бо гэта быў не проста абсалютны, а ўсеадзiны, нiчым не абмежаваны манарх.
- I зоркi слухаюцца вас?
- А як жа? - адказаў кароль. - Iменна слухаюцца. Я цярпець не магу непаслушэнства.
Такая ўсемагутнасць прывяла ў захапленне Маленькага прынца. От, калi б у яго была такая ўлада! Тады ён змог бы любавацца не толькi сарака чатырма, а сямiдзесяццю двума цi нават сотняй або двумастамi захадамi сонца ў адзiн дзень. I нiколi не перастаўляў бы свайго крэсла! Успамiн пра сваю пакiнутую планету напоўнiў сумам сэрца Маленькага прынца, i ён асмелiўся звярнуцца да караля з просьбай:
- Я хацеў бы ўбачыць захад сонца... Зрабiце такую ласку... Загадайце сонцу заходзiць...
- Калi б я загадаў генералу, каб ён, як матылёк, пырхаў з кветкi на кветку або перакiнуўся ў марскую чайку, i калi б генерал не выканаў загаду, хто з нас быў бы вiнаваты?
- Вы, ваша вялiкасць, - цвёрда адказаў Маленькi прынц.
- Несумненна. Трэба патрабаваць ад кожнага тое, што ён можа зрабiць, разважаў кароль. - Улада трымаецца, у першую чаргу, на разумнасцi. Калi б ты загадаў свайму народу кiнуцца ў мора, ён зрабiў бы рэвалюцыю. Я маю права патрабаваць паслушэнства, бо мае загады заўсёды разумныя.
- А як з захадам сонца? - нагадаў Маленькi прынц, якi нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне.
- Будзе табе твой захад сонца. Я запатрабую яго. Але варта пачакаць спрыяльных умоў, бо якраз у гэтым i заключаецца мудрасць правiцеля.
- I калi гэта будзе? - пацiкавiўся Маленькi прынц.
- Гм! Гм! - кашлянуў кароль i зазiрнуў у тоўсты каляндар. - Гм! Гм! Гэта будзе прыблiзна... прыблiзна... гэта будзе сёння вечарам прыблiзна а палове восьмай! I ты пабачыш, як усё выдатна слухаецца мяне.
Маленькi прынц пазяхнуў. Яму было шкада, што захад сонца так i не адбыўся. I яму стала ўжо нецiкава тут.
- Ну, мне пара, - сказаў ён каралю. - Больш мне тут няма чаго рабiць.
- Застанься, - папрасiў кароль, горды, што ў яго ёсць, нарэшце, падданы. Застанься, я зраблю цябе мiнiстрам!
- Мiнiстрам чаго?
- Гм-гм... Мiнiстрам юстыцыi!
- Але няма ж каго судзiць!
- Хто ведае, - адказаў кароль. - Я яшчэ не абышоў усяго свайго каралеўства. Стары ўжо, для карэты на планеце месца мала, а пеша хадзiць ногi забаляць.
- Ды я ўжо бачыў, - сказаў прынц i яшчэ раз кiнуў вокам за спiну караля, на другi бок планеты. - Тут анiкога больш няма...
- У такiм разе, будзеш судзiць самога сябе, - адказаў кароль. - Гэта сама цяжкае. Куды цяжэй судзiць самога сябе, чым каго iншага. Калi ты зможаш справядлiва асудзiць сябе, значыць, ты сапраўдны мудрэц.
- Я i ў iншым месцы магу судзiць сябе, - адказаў Маленькi прынц. - Для гэтага не абавязкова жыць менавiта тут.
- Гм! Гм! - кашлянуў кароль. - Я ўпэўнены, што на маёй планеце дзесьцi хаваецца стары пацук. Начамi чутно. Можаш судзiць гэтага старога пацука. Час ад часу будзеш прыгаворваць яго да смерцi. Такiм чынам, жыццё яго будзе залежыць ад тваёй справядлiвасцi. Але кожны раз табе давядзецца мiлаваць яго. Трэба берагчы старога пацука. Ён жа ў нас адзiн.
- Не люблю я выносiць смяротных прыгавораў, - адказаў Маленькi прынц. - I наогул, мне пара.
- Не, не пойдзеш! - запратэставаў кароль.
Маленькаму прынцу, якi ўжо сабраўся ў дарогу, зусiм не хацелася засмучаць старога манарха.
- Калi ваша вялiкасць хоча, каб вас безагаворачна слухалi, вы маглi б аддаць мне разумны загад. Вы, да прыкладу, маглi б загадаць мне адправiцца не пазней як праз хвiлiну. Мне здаецца, умовы спрыяльныя.