Saylov solig‘ini bekor qildik, dangasalik bo‘lmasligi uchun qonunlar qabul qilinyapti, qayoqqa qaramang — tenglik! Shuyam kammi ularga? Har qanday oqtanlidan yomon topishmaydi — he yo‘q, be yo‘q koinotga jo‘nab yuborishdi-ya!
Bo‘m-bo‘sh ko‘chaning narigi uchida bir velosipedchi ko‘rindi.
— O’lay agar, Tis, bu kelayotgan sening Silliying bo‘ladi.
Velosiped ayvon yoniga kelib to‘xtadi, unda qizg‘ish tanli 17 yoshlardagi, suyagi buzuqqina bir o‘smir o‘tirardi. Oyoq-qo‘llari uzun-uzun, boshi tarvuzdek yumaloq. U Semyuel Tisga qarab qo‘ydi-da, jilmaydi.
— Ha, vijdoning yo‘l qo‘ymay qaytib kelibsan-da? — dedi Tis.
— Yo‘q, xo‘jayin, velosipedni olib keldim, xolos.
— Nega? Raketaga sig‘madimi?
— Yo‘q, xo‘jayin, gap unda emas.
— Nima gapligini aytmasang ham bo‘laveradi! Tush, mulkimni senga o‘g‘irlatib qo‘ymayman! — U o‘smirni turtib yubordi. Velosiped ag‘darildi. — Bor, do‘konga kirib idishlarni yuv.
— Nima dedingiz, xo‘jayin? — O’smirning ko‘zlari katta-katta ochildi.
— Nima eshitgan bo‘lsang shuni dedim! Miltiqlarni idishdan olish va qutini ochish kerak — Natchezdan mixlar kelgan…
— Mister Tis…
— Do‘konni bolg‘alarga tayyorlab qo‘yish kerak.
— Mister Tis, xo‘jayin!
— Hali ham shu yerdamisan?! — Tisning ko‘zlari shiddatkor chaqnab ketdi.
— Mister Tis, bugun dam olsam bo‘ladimi? — so‘radi o‘smir uzrli ohangda.
— Ertaga ham, indinga ham, undan keyingi kun hammi? — dedi Tis.
— Shunaqamikan deyman-da, xo‘jayin.
— Sendan qo‘rqish kerak, bu aniq. Beri kel-chi. — U o‘smirni do‘konga yetaklab ketdi va stoldan qog‘oz oldi.
— Mana bu narsani bilasanmi?
— Bu nima, xo‘jayin?
— Sening mehnat shartnomang. Sen unga imzo chekkansan, mana sening yulduzchang, ko‘rdingmi? Javob ber.
— Men imzo chekmaganman, mister Tis. — O’smirning vujudi titrab ketdi. — Yulduzchani har qanday odam ham qo‘yaveradi.
— Menga qara, Silli. Shartnomang: “Men mister Semyuel Tisga 2001 yil 15 iyuldan boshlab ikki yil ishlab berish majburiyatini olaman, bordi-yu, ishdan bo‘shamoqchi bo‘lsam, bu haqda to‘rt hafta oldin ma’lum qilaman va o‘rnimga odam topilmaguncha ishlayveraman”. Mana, — Tis kafti bilan qog‘ozga urib qo‘ydi, uning ko‘zlari chaqnardi. — Tonadigan bo‘lsang, sudga beramiz.
— Ilojim yo‘q! — qichqirdi o‘smir. Uning yuzlaridan yosh donalari dumalay ketdi. — Agar bugun ketmasam, hech qachon ketolmayman.
— Men seni yaxshi tushunaman, ha, ha, senga rahmim keladi. Lekin hechqisi yo‘q, biz senga yaxshi muomala qilamiz, yigitcha, yaxshi ovqatlantiramiz. Endi esa, bor, ishga tush, miyangdagi mana bu bo‘lmag‘ur fikrlarni chiqarib tashla, tushundingmi? Shunaqa, Silli. — Tis g‘amgin jilmaydi va o‘smirning yelkasidan qoqib qo‘ydi.
O’smir ayvonda o‘tirgan chollarga o‘girildi. Uning ko‘zlarida yosh qotib qolgan edi.
— Balki… balki… mana bu jentlmenlardan birontasi…
Bostirma tagidagi issiqdan sillasi qurigan erkaklar boshlarini ko‘tarishdi, Silliga qarashdi, so‘ng Tisga qarashdi.
— Buni qanday tushunish kerak: o‘rningga oq tanlini olib kelishsinmi? — sovuqqina so‘radi Tis.
Kvortermeyn bobo tizzalaridan qizil qo‘llarini ko‘tardi. U uzoqlarga o‘ychan qaragancha dedi:
— Menga qara, Tis. Menga nima bo‘ladi?
— Nima?
— Men Silli bilan birga ishlamoqchiman.
Boshqalar jim bo‘lib qoldi.
Tis oyoq uchida chayqalardi.
— Bobo… — dedi u ogohlantiruvchi ohangda.
— Bolakayni qo‘yib yubor, nimani kerak bo‘lsa o‘zim tozalayman.
— Siz…
— Siz rostdan aytayapsizmi, to‘g‘risimi? — Silli boboning oldiga yugurib keldi. U ham kular, ham yig‘lar, quloqlariga ishonmasdi.
— Albatta.
— Bobo, — dedi Tis. — O’sha mishiqi burningizni bu ishga suqmang.
— Bolakayni ushlab turma, Tis.
Tis Sillining oldiga keldi-da, uning qo‘lidan tutdi.
— U meniki. Men uni tungacha orqa xonaga qamab qo‘yaman.
— Kerak emas, mister Tis!
O’smir yig‘ladi. Uning yig‘lagan ovozi bostirma ostida jaranglab eshitilardi. Sillining qop-qora qovoqlari shishib ketdi. Yo‘lda uzoqdan eski, shalog‘i chiqqan ford ko‘rindi, u so‘nggi qora tanlilarni olib ketgan edi.
— Bular meniki, mister Tis. O, iltimos, xudo haqqi, sizdan iltimos qilaman!
— Tis, — dedi erkaklardan biri o‘rnidan turarkan, — qo‘ying, ketaversin.
Ikkinchi erkak o‘rnidan turdi.
— Men ham shunday o‘ylayman.
— Men ham, — dedi uchinchi erkak.
— Rost-da, — endi barchalari baravar gapirishdi. — Bas qil, Tis.
— Bolakayni qo‘yib yubor.
Tis cho‘ntagidagi to‘pponchani paypasladi. Uning ko‘zi erkaklarning yuziga tushdi. U qo‘lini cho‘ntagidan oldi-da, dedi:
— Hali shunaqami?
— Ha, shunaqa, — javob berdi kimdir.
Tis bolani qo‘yib yubordi.
— Bo‘pti, bora qol. — U qo‘li bilan do‘kon tomonni ko‘rsatdi. — Sen o‘zingning iflos ashqol-dashqolingni qoldirib ketmassan, harholda?
— Yo‘q, xo‘jayin!
— Tuguningdagi eng so‘nggi lattani ham yig‘ishtirib ol-da, yoqib yubor.
Silli boshini chayqadi.
— O’zim bilib olib olaman.
— Ular sening raketaga allaqanday lash-lushlaringni olaveradi deb o‘ylaysanmi?
— Men o‘zim bilan olib olaman, — muloyim ohangda takrorladi o‘smir.
U do‘kondan uycha tomonga chopib ketdi. Uning supurayotgani va sarishta qilayotgani eshitilib turardi. Hayal o‘tmay Silli yana paydo bo‘ldi. Pirildoqlar, zo‘ldirlar, eski varraklar va bir necha yil davomida to‘planib qolgan turli ashqol-dashqollarni ko‘tarib olgan. Shu zahoti ford yetib keldi. Silli mashinaga o‘tirib eshikni yopdi.
Tis ayvonda zaharxanda jilmaygancha tik turardi.
— Xo‘sh, u yerda nima qilmoqchisan?
— Do‘konimni ochmoqchiman, — javob berdi Silli. — Shunaqa do‘kon qurmoqchiman.
— Obbo muttaham-ey, shuning uchun menga yollangan ekansan-da, ishni o‘rganib olib, keyin bu hunardan foydalanish uchun juftakni rostlab qolmoqchi bo‘lgan ekansan-da!
— Yo‘q, xo‘jayin, men hech ham unday o‘ylaganim yo‘q, bunday bo‘lishini bilganim ham yo‘q, lekin shunday bo‘lib qoldi. Hunar o‘rganib gunoh ish qilibmanmi, mister Tis?
— Hali raketalaringga nom ham qo‘yib olgandirsan?
Qoratanlilar o‘zlarining yagona soatlari — fordning uskunalar taxtasidagi soatiga qarashdi.
— Ha, xo‘jayin?
— Hoynahoy, “Ilya”, “Jang aravasi”, “Katta g‘ildirak” yoki “Kichik g‘ildirak”, “Sadoqat”, “Umid”,
“Muruvvat” bo‘lsa kerakdir?
— Biz kemalarga nomlar o‘ylab topganmiz, mister Tis.
— “Farzand-Xudo” va “Avliyo-arvoh”mi? Ayt-chi, bolakay, bitta raketani Baptistlar cherkovi sharafiga nomlasalaring nima qilibdi?
— Endi boraylik, mister Tis.
Tis qah-qah urib kuldi.
— Nahotki birontasini “Pastroq uch”, yoki “Sharofatli arafa” deb nomlamagansizlar?
Mashina o‘rnidan jildi.
— Xayr, missis Tis.
— Sizlarda “Sochilinglar, mening suyakchalarim” degan raketa bormi?
— Xayr, mister!
— “Iordan orqali” degani-chi? Vah! Bo‘pti, yigitcha, jo‘na, raketangda gumdon bo‘l, parvoz qil, portlasa ham bir tomchi ko‘z yosh to‘kmayman!
Mashina chang buluti ichida yelib ketdi. Silli xiyol o‘rnidan turdi-da, kaftini og‘ziga karnay qilib, so‘nggi bor Tisga qichqirdi: