На вакзале яе сустракалі.
- Я Кэленкеў, - прадставіўся мужчына гадоў пад сорак. – Даручылі цябе сустрэць.
- Вынтэнэ, - сказала дзяўчына.
- Ведаю, ведаю. Журналістка. Прыехала пра маскавітаў пісаць. Нам у адміністрацыю патэлефанавалі, папярэдзілі…
Кэленкеў панёс валізу да машыны.
- Нам тут побач, - прыгаворваў ён. – Маглі б нават пехатою…
- Скажыце, а дзе знайсці маскавітаў? – спытала Вынтэнэ.
Ды дзе заўгодна! Тут, у месьце, іх тысячы тры. Бяры інтэрвію колькі хочаш!
- Я сапраўдных шукаю, разумееце? Такіх, каб у "ізбах" жылі, коней пасьвілі, па-маскоўску гаварылі…
- Дзікуноў хіба? – зьдзівіўся Кэленкеў. – Ды гэткіх няма цяпер. Не засталося. Усе ў інтэрнатах вучыліся, усе па-чукоцку шпараць. На матацыклах ездзяць, пра коней забыліся.
- То я дарма прыехала?
- Ну чаму ж? У нас ёсьць цудоўны народны ансамбль. “Валенкі” называецца. У іх там і строі маскоўскія, і сьпевы на тутэйшую музыку, і спектаклі. Усё на чукоцкай, усё зразумела. А яшчэ краязнаўчы музэй…
- Вы мяне ня так зразумелі, - перабіла Вынтэнэ. – Я сапраўдных маскавітаў шукаю, не чукотызаваных. Тых, што сьпяваюць на маскоўскай гаворцы.
Кэленкеў паціснуў плячыма.
Ну, дачушка, калі табе экзотыка патрэбна, - едзь у вёску.
- Я вам не дачка і прашу зьвяртацца да мяне на “Вы”, - Вынтэнэ не любіла фамільярнасьці.
- Ох ужо гэтыя анадырцы, - прабурчэў сабе пад нос Кэленкеў.
Вынтэнэ зрабіла выгляд, што не пачула. Іншагароднія ня любяць анадырцаў, лічаць іх снобамі. Звычайны комплекс жабрака адносна забясьпечанага. А чым, як не галэчаю, ганарыцца немаладому мужчыне з правінцыі?
- Прыехалі, - буркнуў Кэленкеў, - вось ён, гатэль.
***
Гатэль “Масква” аказаўся ўтульным. А для правінцыі нават “шыкоўным”. У кожным нумары – асобны душ і прыбіральня. Ложкі запраўленыя ахайна. Вокны вялікія, са шторамі. Каб яшчэ краявід за вокнамі памяняць…
- У нас тут учора замежнікі пасяліліся, - па сакрэту паведаміў швайцар. Ён казаў гэта так, быццам замежнік – гэта нешта асаблівае. Такім тонам паведамляюць пра прыезд прэзідэнта ці, як мінімум, эстраднай зоркі.
- Турысты? – спытала Вынтэнэ.
- Што вы?! Навукоўцы!
- У вас тут навука разьвітая?
- Ну, разьвітая ня разьвітая, для іхнай навукі тут самае месца.
- Што ж гэта за іхная навука? – з’едліва сказала Вынтэнэ.
Але швайцар не зразумеў іроніі..
- Этнаграфія, - патлумачыў ён. – Ездзяць па ўсёй акрузе і маскавітаў вывучаюць. Самі яны з Літвы, а для літвінаў маскавіты – як для нас каракі.
- Літвіны?
- Літвіны. Мы ж, ведаеце, на мяжы. Вунь, за Ржэвам ужо й Літва.
Літвінаў было трое - два мужчыны і маладая жанчына.“Неяк мала для экспедыцыі” – падумала Вынтэнэ. Яны былі высокімі – на галаву вышэй за сярэдняга чукчу. Ну і, вядома ж, сьветлавалосыя і блакітнавокія – проста як тубыльцы зь дзіцячых кніжак. Сярэдні анадырац наўрад ці адрозьніў бы іх ад маскавітаў і эрзанцаў – пра якіх, зрэшты, таксама нічога ня ведаў.
Вынтэнэ падышла.
- Добры дзень, - сказала яна.
- Дзень добры, - адказалі ёй. – Якую ласку можам зрабіць пані?
- Вы этнографы?
- Так, мы этнографы, - адказаў адзін з мужчынаў. – З Менскага ўнівэрсытэту мы прыехалі сюды. Нашага побыту на Чукотцы мэта – даследваць малых карэнных народаў культуру і традыцыі. Напрыклад, мы працуем у праекце навуковым па маскавітаў вывучаньню.
Ён гаварыў па-чукоцку з моцным акцэнтам. Старанна падбіраючы словы – быццам баяўся памыліцца.
- Мяне – завуць – Вінтэнэ, - знарок павольна прадставілася дзяўчына. – Я – журналістка, прыехала – сюды – з - Анадыру.
- Я сябе называю Ўладзімер Радкевіч, - сказаў мужчына. – Вельмі прыемна мне заключыць знаёмства з Вамі.
- Мне таксама вельмі прыемна. Разумееце, я рыхтую рэпартаж пра маскавітаў. Хацела сустрэць сапраўдных, некранутых цывілізацыяй. А тут, у Маскве, такіх не засталося. Яны тут усе асіміляваныя.
Літвіны маўчалі.
- Вазьміце мяне, калі ласка, з сабой, у экспедыцыю., - папрасіла нарэшце Вінтэнэ.
- Вы, калі разумею правільна Вас, просіце каб паехаць з дасьледчай групай нашай?
- Так, - сказала Вынтэнэ. – Вазьміце мяне, я ня буду вам перашкодаю…
Літвіны пачалі спрачацца пра нешта на сваёй мове. Вынтэнэ нічога не разумела. Яна адчувала сябе маленькай дзяўчынкай, якая ўслухоўвалася ў размовы дарослых.
У размове раз за разам праскоквала слова “kava”.
Нарэшце літвіны прыйшлі да адной думкі. Уладзімер выступіў парлямэнцёрам.
- Мы ў момант сапраўдны не яшчэ едзем, - пачаў ён. – Магчыма здарыцца, экспедыцыя наша што будзе адкладзена. Аднак няма перашкоды нам з Вамі ніякай зрабіць пажаданае знаёмства. Мае таварышы, і я таксама, каву ідзем піць зараз. Пані хоча калі, да нас вітаем далучыцца.
“Дзе яны чукоцкую вучылі?” – раздражнёна падумала Вынтэнэ. І тут жа ёй зрабілася сорамна за такія думкі. “Я нічым ня лепшая за шавіністаў з Анадыру, -падумала яна. – Людзі прыехалі з-за мяжы, намагаюцца гаварыць па-нашаму… А я ня тое што літвінскай ня ведаю – я нават эскімоскую як трэба не засвоіла!”
- Так, вядома ж, хадзем! – пагадзілася анадырка.
Знаёміцца пажадана цяпер ужо, - сказаў Уладзімер. – Гэта Хрысьціна Луцкевіч, асьпірнтка наша ёсьць…
- Знаёмства прыемнае, - сказала Хрысьціна.
- А вось доктар Вінцук Варонка, - працягваў Уладзімер.
- Прыемна знаёміцца вельмі з пані, - кіўнуў галавой доктар Варонка.
- A heta – Pani Vyntene z Anadyru, - прамовіў Уладзімер на незразумелай мове. Вінцук і Хрысьціна пасьміхнуліся.
***
Размова атрымалася крыху дзіўнай. Вынтэнэ ня ведала літвінскай, літвіны блага валодалі чукоцкай. Гаварылі яны павольна і з жахлівым акцэнтам. Фразы атрымліваліся экзатычнымі й малазразумелымі. Суразмоўцы ўвесь час пераходзілі на сваю мову. Размова перапынялася доўгімі паўзамі.
Вынтэнэ здалося, што Хрысьціна і Вінцук яе разглядваюць. Быццам ацэньваюць. Час ад часу, гэтыя двое абменьваліся позіркамі і ледзь заўважнымі усьмешкамі. Уладзімер, здавалася, не заўважаў гэтай “гутаркі”. З усіх трох, гаварыў пераважна ён.
- Пасярод Масквы ваколіцаў шмат помнікаў ёсьць эпохі былой, - распавядаў ён Вынтэнэ. – Вельмі цікавыя сярод іх знаходзяцца. Калі прыгадаць, напрыклад, Крэмль.
- Што-што прыгадаць? – перапытала Вынтэнэ.
- Крэмль.
- Што гэта такое,
- Ёсьць Крэмль старажытная маскоўская… fartecyja. Як сказаць “fartecyja” па-чукоцку? – спытаў Уладзімер у сяброў.
- Крэпасьць, - пераклаў Вінцук. – Кажа Ўладзь – Крэмль маскоўская крэпасьць старажытная, побач знаходзіцца зусім. Мы заўтра ў гэты кірунак намер маем ісьці дасьледваньняў для.
- А хіба ў маскавітаў былі крэпасьці? – зьдзівілася Вынтэнэ. – Я чытала, што яны жылі ў “ізбах”.
- “Ізба” – селяніна-маскавіта жыльлё ёсьць, - патлумачыў Уладзімер. – Маскавіт-забясьпечаны жыў у “палатах”, так бы мовіць. Фартэцыя абаронай была для таго і для гэтага.
- Я чамусьці думала, што маскавіты былі прымітыўным народам. Ну, да прыходу чукчаў.
Суразмоўцы пераглянуліся.
- Čukocki nacyjanalizm, - уздыхнула Хрысьціна.
Вынтэнэ зразумела, што сказала нешта ня тое.
- Skul joj viedać historyju? – сказаў Уладзімер.
Ён зьвярнуўся да анадыркі:
Маскавітаў цывілізацыя разьвітая надзвычай была. Сярод гэтай краіны народаў маскавіты знаныя былі, як адважныя ваяры. Быў у іх і зброі выраб наладжаны. Метал, порах, агнястрэльнаю зброю выраблялі яны. Маскоўскія князі-цары разьбілі Ханства-Казань і Ханства Астрахань. Часта набегі рабілі таксама на Літву і на Русь-Кіеў. У 1514 захапілі літвінскае места Смаленск яны нават, і трымалі сто гадоў амаль. Чукчы, калі прышлі, Масква-места мела жыхароў 200 тысяч.