Вынтэнэ зачаравана глядзела навокал. Няўжо тубыльцы маглі пабудаваць такое? За брамай адкрываўся дзядзінец, забудаваны высокімі ярангамі. Большая частка будынкаў была разбурана. Але нават гэтыя руіны казалі пра многае. Якая зграбнасьць, якая прыгажосьць была ў кожным ацалелым будынку!
- Гэта ж вялікая цывілізацыя! – усклікнула Вынтэнэ. – Як жа яна магла загінуць?!
- Вялікія цывілізацыі нават гінуць часам, здараецца, - адказаў Уладзімер. – Чукчы мацней былі і больш рашучымі, сабралі плямёны-народы розныя з тых, хто Масквой пакрыўджаны быў. Разам удар нанесьлі раптоўны, абдуманы старанна. Не маглі маскавіты чакаць. Чукчаў лічылі яны дзікунамі.
- Чукчаў – дзікунамі? – не паверыла Вынтэнэ. – Хто, маскавіты так лічылі? Думка здалася ёй сьмешнай. Яна ўявіла сабе прымітыўнага тубыльца ў аблавусе й лапцях, які недаверліва глядзіць на шматпавярховыя ярангі, хуткасныя цягнікі, звышгукавыя самалёты… “Дзікуны, аднак!” – бурчыць ён і ідзе ў лес пасьвіць кароў.
- Сьмяяцца не разумна ёсьць над гэтым, - нечакана суха сказаў літвін. – Цывілізацыя Масквы больш старажытная была, цывілізацыя Чукоткі за. Тэхналёгій сваіх большую частку пазналі чукчы ў XVII стагоддзі, у вайны часе 1641 года й пазьней нават. Дагэтуль наперадзе іх Масква была тэхнічна й культурна.
- Ну, добра, - ня злуйцеся…
Яна на ўсе вочы разглядвала Крэмль.
“Можа яно й праўда? – падумала Вынтэнэ. – Дзікуны ж такое не пабудавалі б. На цэнтральнай Чукотцы, напрыклад, я нічога падобнага ня бачыла. Хто ж мы, чукчы, у параўнаньні зь імі?”
У ёй ізноў абудзілася пачуцьцё віны. “Мы разбурылі іх цывілізацыю, - думала дзяўчына. – Захапілі іх краіну. А цяпер яшчэ зьдзекуемся, показкі распавядаем. І хлусім жа, хлусім, быццам яны дабраахвотна ўвайшлі ў склад Чукоткі!”
Уладзімер падышоў да збудаваньня з пахіленым крыжом на даху. Ён махнуў рукой і нахіліў галаву. Вынтэнэ чытала, што такім спосабам тубыльцы адганяюць злых духаў.
Літвін увайшоў у сярэдзіну. Дзяўчына пайшла за ім.
- Гэта – свяцілішча маскавітаў? – спытала яна.
- Carkva, ціха патлумачыў Уладзімер.
У яранзе было прасторна і пуста. Сьцены былі размаляваныя абразамі. “Даволі няблага, - падумала дзяўчына. – Прыгожа нават”. У далёкім канцы залі было відна нешта падобнае да варотаў. “Цікава, нашто яны тут? Там нейкі іншы пакой?” Вынтэнэ хацела падысці бліжэй, але не наважвалася.
Уладзімер зрабіўся нейкім урачыстым. Ён стаяў ціха, амаль не варушыўся. Шэптам паўтараў нейкі тэкст. Пасьля заканчэньня літвін ізноў зрабіў жэст, які адганяе духаў.
- Хадзіць будзем далей, – сказаў ён.
- Але…
- Літвін узяў яе за руку і вывеў з “carkva”.
***
Яны стаялі на вежы. Унізе, амаль пад нагамі злучаліся дзьве ракі.
- Рака Масква знаходзіцца зьлева, - патлумачыў Уладзімер. – Рака Няглінка справа ўпадае ў яе.
Было нешта чароўнае ў гэтым месцы. Першабытны краявід. Глухія лясы, санлівыя рэкі… А на іх тле – руіны загінулай цывілізацыі. Час быццам спыніўся. Не было ні мінулага, ні будучага, ні, нават, цяперашняга. Быў толькі веснавы дзень і цёплы ветрык, і дзьве ракі пад вежай.
Уладзімер абняў Вынтэнэ. Вусны сустрэліся. Дзяўчына заплюшчыла вочы. Яе ніколі яшчэ не цалавалі так пяшчотна. Мужчына забаўляўся яе вуснамі…
***
“Як гэта магло здарыцца? – падумала Вынтэнэ. І адразу ж: - Я ж сама гэтага хацела… Чаго хвалюешся, дурніца? Гэта ж толькі пацаланук! Ты што, упершыню цалуешся?” Усё-ткі гэты раз быў нейкі асаблівы, непадобны.
Яна зірнула на літвіна і ўсьміхнулася. Усьміхнуўся і ён.
- Вы злуецеся не? – спытаў ён.
Вынтэнэ паклала яму рукі на плечы.
- Вядома ж не, дурненькі.
Цяпер ужо цалавала яна…
***
- А, voś vy dzie! – усклікнуў Вінцук. – А my vas paŭsiul šukajem!
- Розыск праводзім у мясьцінах усіх вас, - дадаў ён па-чукоцку.
- Мы знаходзімся ў мясьціне гэтай увесь час, - па-чукоцку ж адказаў Уладзімер. – Адрозна ад вашых паводзінаў.
- Ja baču, vy tut čas nie marnavali, - з усьмешкай заўважыла Хрысьціна. Уладзімер усё яшчэ трымаў Вынтэнэ за руку.
- Vy taksama, - азваўся ён.
Вынтэнэ заўважыла, што сукенка Хрысьціны злёгку пакамечаная і апранута не зусім роўна.
- Ну, Крэмль уражаньне якое зрабіў для Вас? – пацікавілася літвінка.
- Вельмі спадабаўся, - прызналася анадырка. – Я і ня думала, што такое бывае.
- Вы не знаходзіліся дагэтуль у краіне нашай, - заўважыў Вінцук. – Замкі больш прыгожыя там яшчэ і ў колькасьці значна большай.
- Паедзеш, магчыма, у наш край у пэўны момант, - сказаў Уладзімер.
- Можа і паеду, - сказала Вынтэнэ. – А мяне бяз візы пусьцяць?
***
- Dyk vy što, tolki calavalisia?! – не паверыла Хрысьціна.
- Tak, - адказаў Уладзімер.
- A ja ŭžo padumała…
- Nam hetaha było dastatkova.
- Chryścia, pakiń Uładziu ŭ spakoi, - пасьміхнуўся Вінцук. – Kožnamu ŭ hetym žyćci svajo…
Вынтэнэ вярталася з карчоў. Літвіны сьціхлі, быццам яна магла зразумець іх.
***
- Навучыце мяне літвінскай мове, - папрасіла Вынтэнэ.
- Мова наша вельмі складаная ёсьць быць, - адгукнуўся Вінцук. Ён сядзеў за стырном. – Асабліва цяжка вывучаемая ёсьць яна для чукчаў.
- А раптам у мяне атрымаецца? Не здавалася дзяўчына.
- Магчыма патрэбна Ўладзь каб дапамогу зрабіў Вам, - нявінна прапанавала Хрысьціна.
- Радасьць толькі зробіць для мяне тваё навучаньне мове літвінаў, - сказаў Уладзімер.
- Уладзь? – перапытала Вынтэнэ. – А цябе хіба не Ўладзімерам завуць?
- Уладзь – скарот ёсьць ад Уладзімер імені, патлумачыў тот. – Так сябры і родныя людзі называюць мяне.
- Можна і я цябе так буду зваць?
- Можна безумоўна для цябе, - усьміхнуўся Ўладзімер.
***
І зноў Уладзімер правёў яе да пакою. У дзьвярох яны пацалаваліся.
“Што рабіць, калі ён захоча ўвайсьці?” – падумала дзяўчына. І ту жа зразумела, што пытаньне чыста рытарычнае. Вядома ж, яна яго пусьціць…
- Dabranač, - сказаў кавалер.
- Што?
- “Dabranač” на літвінскай “ночы добрай” значыць.
- D’a –brn – n’ač. Uładź! – з цяжкасьцю прамовіла Вынтэнэ.
- Малайчына!
Літвін усьміхнуўся і пацалаваў ёй руку.
- D’a –brn – n’ač, - паўтарыла дзяўчына і зачыніла дзьверы.
Раніцою яна сустрэла Хрысьціну і Вінцука. Тыя патлумачылі ёй, што назаўтра адпраўляюцца ў экспедыцыю. Едуць яны ў стойбішча маскавітаў – “дзярэўню”. Там, быццам бы захаваліся першабытныя звычаі. “Дзярэўня” – дзесьці ў Белаазёрскім раёне. Дабірацца прыйдзецца гэлікоптэрам: дарогі туды не зрабілі. Дзяўчына спытала, дзе Ўладзімер. Аказалася, што ён паехаў дамаўляцца з пілотамі.
- Ён іншых лепей мову чукоцкую ведае, - патлумачыла Хрысьціна. – Хочаш з намі быць дзень гэты?
Вынтэнэ пагадзілася.
Уласна кажучы, ісьці не было куды. Масква – мястэчка невялікае. Зь цікавостак – кінатэатр, супэрмаркет ды колькі рэстарацый. Быў яшчэ краязнаўчы музэй. Вось яго літвіны і абралі.
- Гэта ў цэнтры места, - патлумачылі ў гатэлі. – Сядзеце на другі аўтобус – і да прыпынку “Пошта”.