Всё ушло за кочевьем любимой моей.
Гэта з народных чатырохрадкоўяў. Нейкі зусім новы свет. Усё нязвычна, па-іншаму, нечакана: кочевье, въюки, бескрайность далёких степей...
Жажду поцелуя он мне в дар принёс,
Став перед порогом затаённых грёз,
Преградив дороги всех моих безумств,
Одурманя ядом радостей и слёз...
«О тиран, ушедший из моей души,
Хочешь ты что б снова всё ломать пришлось...
Я сдалась, я — кукла баловня судьбы.
Разве я посмею бунтовать всерьёз?»
Гэта «Размышление» Лоубат Шайбані. Лоубат — у перакладзе з персідскай: «Лялька». Пачакай, пачакай, дык а з якога ж яна года? З 1932. Амаль наша равесніца. Ды і з вершамі яна ўпершыню выступіла ў сярэдзіне 50-х гадоў. Тады ж, як і мы!
Сымон, убачыўшы, як я заюшыўся з кнігаю, нібіта пчала ў кветцы, сказаў: «Дай на хвілінку ручкі», узяў кнігу з маіх рук, штосьці напісаў у ёй і моўчкі вярнуў яе мне. Я разгарнуў томік і зніякавеў:
«Янку, самаму шчыраму чалавеку, які ўспрымае ўсё, як дзіця, які раўнуе і кахае не мяне... Шчыра. Сымон Блатун».
Ён падараваў мне «Сучасную персідскую лірыку»! Не шкадуючы! Сам!
А сваю першую кніжачку «Раўнавага» Сымон падпісаў так:
«Любаму Янку, за кожны поспех якога радуюся ад душы. Няхай твой «Дзень» будзе напоўнены заўсёды сонечнай цеплынёю. Сымон Блатун. 24.IX.68 г.»
Я таксама любіў яго шчыра і заўсёды.
Успамінаецца літаратурны разварот ва ўніверсітэцкай шматтыражцы «Беларускі ўніверсітэт», якую мы з Барысам Сачанкам падрыхтавалі да IV З’езда пісьменнікаў Беларусі. Творы студэнтаў з фотаздымкамі і надпісамі.
Грыша Барадулін, як заўсёды, аджартаваўся: «Пераканаўся, што вершы пісаць — не лапці плесці». Генадзь Бураўкін застаўся рамантыкам: «Я хачу прайсці па зямлі яе юным, любімым сынам». Юрась Свірка ўспомніў пра свае любімыя ліўні: «Зімою і то чую, як шэпчуцца ліўні, а бор пахне грыбамі». Здзівіў Вася Зуёнак: «Узяўся за прозу. Гэтыя вершы — грахі юнацтва». Грахі юнацтва? Тыя два ёмкія тамы вершаў і паэм, якія мы маем сёння? А дзе ж яна, проза, Васіль Васільевіч? Перакананы, што гэта была б выдатная проза... Не, не паэта, а нешта філасофскае і больш заглыбленае.
А ён, Сымон Блатун, задумаўся: «Не спыніцца б толькі на паўжыцці, не прысесці б адпачыць на паўдарозе, не паставіць бы кропку на гэтым вершы... »
А яму ж тады быў 21 год.
3
Мы пісалі, можна сказаць, запоем і пакрысе рыхтавалі свае першыя зборнікі.
Напачатку першыя кніжкі выдалі хлопцы, крыху старэйшыя за нас — Уладзімір Караткевіч, Ніл Гілевіч, Сцяпан Гаўрусёў, Пятрусь Макаль, Алег Лойка, Мікола Арочка. Да іх далучылася потым і Еўдакія Лось.
Мы радаваліся іхнім поспехам. Верылі, што разам — усе ж мы дзеці вайны! — пакаленне, якое прыйдзе на змену франтавікам і якое потым назавуць філалагічным, павінна сказаць менавіта сваё слова і пра вайну, і пра жыццё ўвогуле.
Анатоль Вярцінскі чамусьці сваю першую кніжку «Песня пра хлеб» выдаў намнога пазней за сваіх аднагодкаў. Яе неяк не заўважылі і крытыкі і чытачы. Затое дзве наступныя — «Тры цішыні» і «Чалавечы знак» — выклікалі ўсеагульную зацікаўленасць, і іх амаль усе разабралі. На цытаты.
Людзі простыя гадаюць,
Знаць жадаюць і пытаюць,
Што людзі вялікія ядуць.
А людзі вялікія тое ядуць,
Што людзі простыя ім дадуць...
Косім траву — яна не крычыць.
Яна маўчыць адчайна.
Пачынаем камень крышыць —
Зацятае тое ж маўчанне...
Высокае неба ідэала!
Мая душа чалавечая спала,
Вякамі спала да той пары,
Пакуль не ўбачыў цябе ўгары,
Пакуль нада мною ты не заззяла, —
Высокае неба ідэала!
Праўда ж, так і хочацца прадаўжаць кожную цытату — цікава: «А што там далей?»
Абодва гэтыя зборнікі ў маёй бібліятэцы з дарчымі надпісамі. На кнізе «Тры цішыні» Анатоль Ільіч напісаў: «Янку Сіпакову — важаку лірычнага выраю — ад аднаго з жураўлёў-вершатворцаў з сяброўска-лірычным пачуццём. 17.IX.66 г.», а на «Чалавечым знаку»: «Дарагому Івану Сіпакову — сябру, паэту «милостью божьей». З сяброўскай сімпатыяй».
Кнігу «Ветрана», якая ў падарункавым выданні, з цудоўнымі ілюстрацыямі Юрыя Зайцава з’явілася ў кнігарнях у 1979 годзе, Анатоль Ільіч падпісаў мне са шчодрасцю:
«Дарагому Янку Сіпакову — з глыбокай сяброўскай прыязнасцю, з усведамленнем, што ў літаратуры трэба працаваць так, як ты, Янка, — сумленна, упарта, удумліва! А. Вярцінскі. 27.07.79 г.»
Мы з Анатолем тады крыху эксперыментавалі ў паэзіі. І кніга «Ветрана», якая мне тады здалася нейкаю лірычна-заклапочанай паэмаю, была шмат у чым, на маю думку, эксперыментальнаю.