Куда бы не пошел, везде мой дом,
Чужбина мне — страна моя родная.
Я знаю всё, я ничего не знаю.
Мне из людей всего понятен тот,
Кто лебедицу вороном зовет.
Я сомневаюсь в явном, верю чуду.
Нагой, как червь, пышнее всех господ.
Я всеми принят, изгнан отовсюду.
Кола ягоных сяброў — маладзёны з паважаных сем’яў, багатыя купцы ды чыноўнікі і стражнікі, жабракі, прастытуткі, сталыя заўсёднікі гарадскога дна.
Незалежны, дзёрзкі, злаязыкі «шкаляр Віён» — як ён сам сябе ўвесь час называў. І ягонае:
«Прыняты ўсімі я і адусюль прагнаны»...
Ды гэта ж шэдэўр! Вечны! Яму пяцьсот год — а ён як новы. Яму пяць стагоддзяў — а ён не вяне. Яму палавіна тысячагоддзя — а ён жывы!
На рускую мову гэты шэдэўр выдатна пераклаў Ілья Эрэнбург. Як і тое славутае чатырохрадкоўе пра зад і шыю, напісанае ў чаканні вісельні.
Дарэчы, калі смяротны прысуд быў заменены на дзесяцігадовае выгнанне з Парыжа, Віён усё роўна застаўся Віёнам: ён яшчэ і пасля новага прысуду просіць тры дні адтэрміноўкі выгнання — для нейкіх там збораў.
Ды бег бы хутчэй, уцякаў бы з усіх ног з гэтага ненавіснага Парыжа, які табе ледзь-ледзь не накінуў пятлю на шыю, а ён, жартаўнік, бачыце, яшчэ нейкай адтэрміноўкі ў суддзяў просіць.
Магутныя людзі, моцныя асобы, якія, ведаючы пра смерць, знаходзяць у сабе сілы вось гэтак жартаваць:
И сколько весит этот зад,
Узнает скоро шея.
Якая ж патрэбна сіла волі, каб прымусіць сябе смяяцца там, дзе трэба плакаць!
Памятаю, як затрэсліся ў мяне рукі, калі набыў, нарэшце, гэты прыгожы томік Франсуа Віёна. Ён быў вельмі прыстойна аформлены. Нават бездакорна. Чорная, як ноч, вокладка з чырвона-срэбнымі лініямі, што нагадваюць дрэва, з якога ападае лісце, і светла-жоўтае, як сонечны дзень, рыфлёная супервокладка.
А пад імі — амаль поўны збор твораў Франсуа Віёна. У кнігу не ўвайшлі толькі балады, напісаныя на зладзейскім жаргоне, ды слабое зусім «Слова на выпадак нараджэння Марыі Арлеанскай», якое не мае ніякага мастацкага значэння.
Муса Джаліль. Татарскі паэт. Вяршыня творчасці — «Маабіцкі сшытак», напісаны ў Маабіцкай турме, у камеры смяротнікаў, палонным савецкім воінам. А ў ім — верш «Каханне і насмарк». А ў ім — вось такія радкі. Паспрабую ўзнавіць іх па памяці — я ведаў калісьці гэты верш увесь на памяць.
Прощай, любовь! Погиб успех!
Сижу. Из носа льётся.
И нос, как будто бы на грех,
Бездоннее колодца.
Что делать мне? Что предпринять?
Не насморк, а стихия.
«Душа моя» — хочу сказать,
А говорю: «Апчхи!» — я.
За что страдания терплю?
Краснеть я начал, каюсь.
Хочу я ёй сказать: «Люблю!»,
Но не могу — сморкаюсь.
Уже, растроганный до слёз,
Хотел вздохнуть я страстно,
Но мой неумолимый нос
Вдруг свистнул безобразно.
Аж не верыцца, што паэт, які так смяецца, ужо глядзіць у вочы смерці.
Мусу Джаліля, у адрозненне ад Франсуа Віёна, з шыі якога знялі пятлю, пакаралі смерцю ў Берліне, у ваеннай турме Шпандаў.
А, можа, вось гэты смех якраз і ёсць абарончая рэакцыя смяротнікаў, каб не звар’яцець ад адной толькі думкі, што іх, жывых, вось-вось зусім не стане?
Мы зачытваліся Эрнестам Хемінгуэем. Вядома, мы з захапленнем чыталі і ягоныя раманы, аднак настольнымі кнігамі майго пакалення былі аповесць «Стары і мора» і кніга ўспамінаў «Свята, якое заўсёды з табою». Гэтыя творы напісаны ў 1952 і 1964 гадах — прыкладна тады ж, як пісалі ўжо і мы.
Аповесці «Стары і мора» папярэднічаў нарыс Хемінгуэя «На блакітнай вадзе», у якім — пра лоўлю марлінаў у Гальфстрыме. Нарыс пра тую радасць, задавальненне ад лоўлі рыбы з кацера. Задавальненне ад таго, што маеш магчымасць адчуць, як гэтае дзіўнае і дзікае стварэнне валодае такою хуткасцю і сілаю, што ты раптам аказваешся прывязаным да рыбіны, адчуваеш яе імклівасць, яе моц і раз’юшаную сілу, быццам ты едзеш на кані, які ўстае на дыбкі.
«Паўгадзіны, гадзіну, пяць гадзін ты прывязаны да рыбіны гэтак жа, як і яна да цябе, і ты ўціхамірваеш, аб’язджаеш яе, нібы дзікага каня, і нарэшце падводзіш да лодкі. З гордасцю і таму, што рыба каштуе шмат грошай на гаванскім рынку, ты багрыш яе і бярэш на борт, аднак у тым, што яна ў лодцы, ужо няма нічога цікавага; барацьба з ёю — вось што прыносіць насалоду».