Седые облака.
Ды гэта ж сама музыка! Чуеце: о-а-у... Сапраўды «аукает»! У араторыі, якую выдатны рускі кампазітар Георгій Свірыдаў напісаў на выдатныя вершы Сяргея Ясеніна і якую я вельмі люблю і зараз, гэтыя словы і гукі, здаецца, з’яўляюцца ці не ключавымі.
Тая кніга назаўсёды зрабіла мяне прыхільнікам паэзіі гэтага сапраўднага лірыка, ці як яго потым назавуць наступныя пакаленні, — рускага салаўя.
Я і па гэты дзень ведаю на памяць шмат ягоных вершаў: «Вы помните, вы всё, конечно, помните». «Ты меня не любишь, не жалеешь», «Черный человек» і інш.
У маёй бібліятэцы ёсць аж два зборы твораў Сяргея Ясеніна — адзін, шасцітомны, такі, якім бы яго хацеў бачыць і сам паэт, якім ён склаў яго яшчэ пры жыцці, і другі — зялёненькі такі, вельмі прывабны, які мне прысылалі — кожны том — накладною платаю аж з Пастаў: быў там у камандзіроўцы, натрапіў на падпіску, адстаяў у чарзе. І падпісаўся! Праўда, пяты, апошні том, дзяўчаты з кнігарні не прыслалі — навошта, за яго ж ужо было заплачана, — і мне давялося даставаць яго ў букіністаў.
Я вельмі люблю гэтае выданне. У ім і наіўная, вучнёўская аповесць «Яр», у якой відаць, як паэт старанна вучыцца пісаць прозу: «Па акенцах куп’істага балота слізгалі ваўкі. Буры важак пацягнуў носам і клацнуў зубамі. Прымоўклая зграя ўчула здабычу»; і «Персідскія матывы»; і «Краіна нягоднікаў», за што, мусіць, паэт і заплаціў сваім жыццём; і вершы з «Масквы кабацкай», пасля якой нават звычайныя вершы, шчырыя на пачуццё, ва ўсіх, без выключэння, савецкіх паэтаў абзываліся ясеніншчынай; і чыстая, як сляза, сапраўдная-сапраўдная, шчырая-шчырая, аж баліць, паэзія рускай душы вялікага рускага паэта. Ва ўсіх пяці тамах!
У выданні шмат унікальных фотаздымкаў: Ясенін сярод сялян вёскі Канстанцінава; цудоўны партрэт кучаравага паэта з люлькаю, зроблены ў 1919 годзе; партрэт, зняты ў апошні год жыцця — якая чысціня, шчырасць, дабрата, давер і наіўнасць у вачах! А вось 1912 год, Сяргей з сёстрамі Кацяй і Шурай: старэйшая манерна паклала на нагу брата сваю ручку, а меньшанькую, якая сядзіць ля яго, Сяргей прытрымлівае рукамі. І ўсе такія чысценькія, дагледжаныя. І прыгожыя.
Успаміны пра Сяргея Ясеніна. Пад рэдакцыяй Юрыя Прокушава. Выдадзеныя ў 1975 годзе.
Ясеніна паступова, але настойліва, вярталі ў рускую і савецкую паэзію. Паэта, які жыў, «волнуясь сердцем и стихом». Ён не займаўся паэзіяй, ён дыхаў ёю пастаянна.
Адзін з сучаснікаў спытаўся ў яго:
— Вечна ты бадзяешся, Сяргей. Калі ж ты пішаш?
— Заўсёды, — адказаў Ясенін.
Кнігу ўспамінаў, як гэта і мае быць, адкрываюць сёстры. Тыя самыя маленечкія дзяўчаткі Каця і Шура, што на здымку. Аказваецца, у іх абедзвюх ёсць свой літаратурны склад, свой стыль. Кацярына Аляксандраўна стварае своеасаблівы партрэт узаемаадносін брата з мясцовай барыняй Лідзіяй Іванаўнай Кашынай, якая адна жыла ў панскай сядзібе, у двухпавярховым доме ў вялікім панскім садзе. Значыць, «Ганна Снегіна» — не выдумка паэта, а рэальная жанчына. Як рэальнае, мне так здаецца, і каханне, расказанае ў паэме.
Когда-то у той вон калитки
Мне было шестнадцать лет.
И девушка в белой накидке
Сказала мне слово: «Нет!»
Далекие милые были!..
Тот образ во мне не угас.
Мы все в эти годы любили,
Но, значит, любили и нас.
Я веру кожнаму слову паэта. Бо цяпер, пасля ўспамінаў Каці і Шуры для мяне гэтая ягоная паэма — аўтабіяграфічная.
Калісьці вельмі хацеў мець «Раман без хлусні» Марыенгофа. Гэтая кніга была ў Сяргея Дзяргая, які нам усім, маладым і пачынаючым пісьменнікам, быў нібыта за няньку.
Я папрасіў у Сяргея Сцяпанавіча пачытаць «Раман без хлусні», а пачытаўшы — вярнуў. Хацелася выканькаць кнігу назаўсёды, але не адважыўся. Бо адчуваў — не аддасць. Настаўнік сам даражыў ёю.
У Ясеніна ёсць верш «Развітанне з Марыенгофам».
Ах, Толя, Толя, ты ли, ты ли.
В который миг, в который раз —
Опять, как молоко застыли
Круги недвижущихся глаз.
Прощай, прощай. В пожарах лунных
Дождусь ли радостного дня?
Среди прославленных и юных
Ты был всех лучше для меня.
В такой-то срок, в таком-то годе
Мы встретимся, быть может, вновь.
Мне страшно, — ведь душа проходит,
Как молодость и как любовь.
Гэты верш быў напісаны паэтам перад яго паездкаю вясною 1922 года за мяжу і падараваны Марыенгофу. З’явіўся верш у друку тады, калі Ясенін быў за мяжою. Аднак Сяргей Аляксандравіч потым не ўключаў яго ні ў адзін са сваіх зборнікаў. Нібыта прадчуваючы, што пасля яго смерці Толя напіша аб ім не вельмі далікатны «Раман без хлусні», які нават тагачасная «Літаратурная энцыклапедыя» пад рэдакцыяй А. В. Луначарскага моцна пакрытыкавала: