Пасля вайны яго абвінавацілі ў здрадзе радзіме і пасадзілі ў турму. Пра тое, што ён думаў, чакаючы суда, Гамсун расказаў у сваёй апошняй кнізе «Па зарослых сцежках».
Пасля смерці Гамсуна народ Нарвегіі ўсё дараваў свайму вялікаму сыну і выдаў пятнаццацітомны збор твораў пісьменніка.
Амаль такая ж, як у «Голадзе», прысутнасць чытача і ў апавяданні амерыканца Эдгара По «Калодзеж і маятнік». Не, гэта не герой апавядання, асуджаны да пакарання смерцю, а той, хто чытае, у выключнай цемры натыкаецца на слізкія сцены нейкага склепа інквізіцыі, дзе нейкі страшны калодзеж, нейкі злавесны маятнік. Усё гэта настолькі густа напісана, што і чытач ужо неадольна сочыць, як усё зніжаецца і зніжаецца востры маятнік над ахвяраю, як усё бліжэе і бліжэе ён да ягонай шыі.
Ага, По — Майстра найвышэйшай пробы. То ж трэба так напісаць пачуццё, адчуванне і жах. І тое, што, можа, сам ніколі не адчуваў, адчуць як рэальнае, перажытае. Вялікае майстэрства класіка.
Томік По выдадзены ў серыі «Бібліятэка літаратуры ЗША». Гэтая серыя амаль уся стаіць на маіх кніжных паліцах: Роберт Пэн Уорэн, Джон Чывер, Тарнтон Уайлдэр, Юджын О’Ніл, Генры Джэймс, Вашынгтон Ірвінг, Джэк Лондан, Фенімор Купер, «Паэзія ЗША» і інш.
А разам з намі ў Амерыцы пачыналі пісаць Джон Апдайк і Джойс Кэрал Оутс, нашы равеснікі.
Памятаю, колькі я папабегаў, каб набыць томік Апдайка, выдадзены ў серыі «ХХ стагоддзе», у які былі ўключаны раманы «Трус, бяжы» і «Давай ажэнімся»! Столькі ж, а можа, і больш, набегаўся я і за раманам Оутс «Рабі са мной, што захочаш».
Напачатку крытыка аб’ядноўвала гэтых двух таленавітых пісьменнікаў, а потым неяк пакрысе пачала астываць да іх і крытыкаваць: Апдайка — за тое, што яго раман «Давай ажэнімся» — усяго толькі адзін з эцюдаў да сучаснай гісторыі нораваў, дзе жыццё падменена сытым, сумным і пошлым бытам; а Оутс, пра якую спачатку гаварылі, як пра яркую з’яву ў літаратуры другой паловы 60-х гадоў і ўзыходзячую зорку, абвінавачвалася ў павярхоўным містыцызме і пільнай увазе да ўсяго незвычайнага і дзіўнаватага толькі дзеля незвычайнасці і нестандартнасці.
Аднак пасля новых раманаў — «Кентаўр» Апдайка і «Сад радасцей зямных» Оутс, — не зважаючы на тое, што шляхі гэтых творцаў ужо зусім разышліся, пра іх зноў загаварылі як пра выдатных пісьменнікаў.
Вядома, што перад «Садам радасцей зямных» адчуваецца магутнае дыханне рамана Джона Стэйнбека «Гронкі гневу», старэйшага за Оутс у амерыканскай літаратуры папярэдніка.
Вядома ж, і там, і тут бунтуе вялікая думка, што ніхто, як бы ён гэтага не хацеў, не зможа застацца ўбаку ад драматычных падзей часу — гэты час і гэтыя падзеі ўкруцяць у свой вір кожнага.
Вядома, як пісалі тагачасныя крытыкі, «па маштабах таленту і багацці мастацкага свету Оутс і Стэйнбек — пісьменнікі рознага ўзроўню».
Стэйнбек сам быў адным з герояў свайго сусветна вядомага рамана «Гронкі гневу». Спачатку ён разам з фермерамі, сагнанымі з зямлі, прайшоў крыжовы шлях ад Аклахомы да Каліфорніі. А потым стварыў трагічную эпапею пра амерыканскі народ.
У маёй бібліятэцы ёсць поўны Джон Стэйнбек — шасцітомнік у аганькоўскім выданні.
Мне, шчыра кажучы, вельмі падабаецца і ранейшы ягоны раман «Квартал Тартылля Флэт» — кніга, якую я пачытаў у Стэйнбека самаю першаю.
Лічыцца, што Каліфорнія нарадзіла двух вялікіх раманістаў Джэка Лондана і Джона Стэйнбека.
Цікава, а што ж чытаў сам Стэйнбек?
Стэйнбек рос на кнігах «Востраў скарбаў» Стывенсана, «Тры мушкецёры» Дзюма, «Роб Рой» Скота, якія вечарамі яму і яго сёстрам чыталі бацькі. У маім сірочым вясковым дзяцінстве мне і маім сёстрам не было каму чытаць гэтыя кнігі, ды і іх саміх у маіх галодных пасляваенных Зубрэвічах, зразумела, і ўвогуле не было.
На іх я, як згаладалы, накінуўся пазнавата ўжо, у студэнцтве, а потым, нібыта сплачваючы нейкі доўг таму голаду, набыў сабе зборы твораў гэтых ды іншых дзіцячых пісьменнікаў: і Стывенсана, і Скота, і Дзюма — аж дванаццаць вялікіх і цяжкіх тамоў Дзюма!
Сам Стэйнбек ужо чытаў «Злачынства і пакаранне» Дастаеўскага, «Мадам Бавары» Флабэра, «Страчаны рай» Мільтана. Вывучаў «Гісторыю» Герадота.
Усё гэта ёсць і ў маёй бібліятэцы. Поўны, акадэмічны, трыццацітомны збор твораў Фёдара Міхайлавіча Дастаеўскага, вялікага рускага пісьменніка, дарагога нашага земляка, карэнне якога ў вёсцы Дастоева, што на Піншчыне.
Побач з «Гісторыяй» Герадота — «Гісторыя Фларэнцыі» Нікола Макіявелі ды «Гісторыя дзяржавы інкаў» Інка Гарсіласа дэ ла Вега. Вось толькі тытульная старонка апошняй кнігі: