За намі з Юрасём у гэтым класе заставаўся ўсяго адзін свабодны стол. Зразумела, туды мусіла сесці новенькая, гэта Ядвіга. Вось ужо і завуч прапанавала ёй:
— Сядай на вольнае месца, — і выйшла з класа, прычыніўшы за сабой дзверы.
Юрась схапіў свой заплечнік, падручнік і сшытак і пераскочыў за стол ззаду:
— Даму нельга пакідаць адну — даме неабходна даць магчымасць выбару!
Новенькая ў адказ крыху сарамліва ўсміхнулася, пайшла да нас, прыпынілася ля мяне.
Я сядзеў, сцяты незразумелым хваляваннем. Не, мне сапраўды неістотна было: за які стол зараз сядзе дзяўчына, бо я зразумеў: галоўнае ўжо адбылося — яна з'явілася ў класе. А 9.18 дзявятага чысла дзявятага месяца.
— Але ж варта не забываць, што дама амаль ніколі не спыняе свой выбар на тым, хто прапануе ёй выбіраць! — гарэзліва і адначасова з дарослай, сур'ёзнай ноткай у голасе і напускным жалем прамовіла новенькая і села за стол побач са мной. — Не прагоніш? — спытала паўшэптам.
— Не, — выціснуў я.
— Якая дарослая разумніца з'явілася сярод нас! — праспявала нейкая дзяўчына, безумоўна, з атачэння Віялеты.
Але новенькая ніяк не адрэагавала на гэту шпільку.
— Як звяртацца да дамы? — Юрась ззаду нахіліўся да нас.
— Па імені, — павярнулася яна да яго. — Лепей — Ядвіся. Для сяброў — Ядзя. Для блізкіх сяброў — Яся.
— А я — Юрась, для сяброў Юр, а мой сябра, якога ты выбрала, — Кірыла, для сяброў — Кір. Ён хоць крыху малахольны, затое надзейны і без выбрыкаў. А я — геній матэматыкі і прадказаў тваё з'яўленне ў класе!
Ядвіся прымружыла вочы (як выявілася, шэра-зялёныя, з густымі вейкамі) і загадкава сказала:
— То я абрала менавіта гэты дзень, магла б яшчэ колькі пралайдачыць. І час — 9.18 — таксама мой выбар!
Яна ўсміхнулася.
Юрась разгублена залыпаў вачыма, разявіў рот, каб нешта сказаць, але тут Ганна Тодараўна паляпала далонню па стале:
— Усё, досыць на сёння матэматычнай містыкі, знаёміцца будзеце на перапынку, Юрась, калі ласка, не перашкаджай весці ўрок. Працягнем.
Так мы пазнаёміліся.
2
Мы выйшлі са школы разам — я, Ядвіся, Юрась і Уладзя. Не тое, каб супала, — Юрась прапанаваў паказаць новенькай наш раён. Здаецца, ён запаў на гэту Ядвігу. Мяне казытнула трохі: Ядвіся ж села побач са мной, ці не занадта ён актыўнічае? Але, па шчырасці, я быў і ўдзячны Юрасю. Бо мне хацелася таксама яшчэ пабыць сёння з новенькай. На ўроках не паразмаўляеш, а на перапынках да яе падыходзілі дзяўчаты: адразу Віялета са сваімі «фрэйлінамі» прайшлася міма, яны зморшчылі насы, фыркнулі грэбліва: знешне Ядвіся ніяк да эліты не цягнула: апранутая ў таннае, красоўкі не фірмовыя, золата ў вушах няма, пальцы рук не ў пярсцёнках, пазногці нефарбаваныя, хоць і акуратныя, чыстыя.
— Эліце ты не падышла ніяк, — зрабіў свае першыя высновы Юрась, звяртаючыся да Ядвігі.
— Мне плакаць ад гэтага? — прымружылася яна запытальна.
— Ат, радавацца! — усміхнуўся ў адказ Юрась і стаў тлумачыць: — Эліта наша — сама пабачыла, якая. Астатнія — плебс. Гэта падмноства неарганізаванае, без выразнага цэнтра, разбітае на асобныя групкі, якія флуктуюць адна ў адну, разбіваюцца, знікаюць, варагуюць.
— А вы?
— А мы — нейтралы! Анархісты, — з гонарам паведаміў Юрась. — Мы — па-за ўсімі, мы самі па сабе! Хочаш, будзем разам?
— Вось як? — Ядвіся з цікавасцю зірнула на Юрася, спытала: — А хіба можна быць самім па сабе і адначасова — з некім?
— Можна, — адказаў за Юрася Уладзя. — Калі група падтрымлівае правы кожнага заставацца самім сабой і не навязвае яму свае правілы паводзін.
— Вой, якія ж вы разумныя! — новенькая з захапленнем глядзела на нас, і было незразумела: шчыра яна кажа тое ці не. — І як жа вы мяне возьмеце ў сваю кампанію?
— Калі ты зразумела, што Уладзя і Юрась — разумныя, дык сама, атрымліваецца, ужо не дурніца, — вырашыў і я ўставіць свае словы. Сказаў і спалохаўся: неяк занадта просталінейна атрымалася, груба. Яшчэ пакрыўдзіцца.
— О, куды я патрапіла, — рассмяялася нечакана Ядвіся. — У кампаніі такіх разумнікаў дурніцай быць не выпадае.
— Выдатна, значыць, дамовіліся, — гукнуў Юрась. — Прапаную адзначыць нашу сустрэчу піцай! Спакойна, народ, — Юрась зірнуў на мяне і Уладзю, — я частую, учора матуля падагнала замоўцу — маладая завочніца. Я ёй кантрольныя парашаў, так што на піцу бабосы маем. Прымаецца?
Кавярня была амаль па дарозе, ніхто нікуды не спяшаўся, але Ядвіся нечакана паставіла сваю ўмову:
— Частуй, але пазней, калі мы ўжо ўсе незалежныя і самастойныя, разлічымся з табой.
— У нас іншыя правілы, — патлумачыў я. — У каго ёсць грошы і жаданне — той і частуе.
— А ў мяне не бывае такіх вольных грошай, каб я змагла вас усіх пасля пачаставаць, — заўпарцілася Ядвіся.
— Дык ты ж — паненка! — знайшоўся Юрась.
— Але я не люблю заставацца некаму вінаватай хоць у чым.
Ядвіся сказала гэтыя словы ціха, быццам і згадзілася прыняць нашы правілы, але яны, словы, нечакана драпанулі па маёй свядомасці. Было тут. Не ведаю, што было. З тае хвілі, як яна села за мой стол, пачуццё трывогі і адчуванне нечага значнага, што павінна яшчэ здарыцца, не пакідалі мяне. У галаве з'явіўся нейкі халодны металічны шарык, там усё сканцэнтравалася, шарык асабліва не муляў, не балеў, але ён быў, я адчуваў яго штохвіліны. І вось цяпер Ядвісіны словы прыляпіліся да таго шарыка, ён крышачку пабольшаў.
Тут Уладзя прыпыніўся, зняў акуляры. Мы з Юрасём ведалі: зараз выдасць нешта надта разумнае са сваёй скарбонкі гатовых цытат. Таксама прыпыніліся.
— Я вось думаю. — пачаў Уладзя, круцячы акуляры ў руках, — вось я думаю. Чалавек акурат таму і чалавек разумны, і застаецца такім, бо не заўсёды адказвае адпаведнай рэакцыяй на вонкавы раздражняльнік.
— Вой, ты загнуў, — жартаўліва пакрывілася Ядвіся. — Уладзік, перакладзі!
Уладзя ціскануў плячыма, вінавата ўзяўся тлумачыць:
— Ну. Вось камень стукнуўся аб камень — абодва нагрэліся. Пстрыкні кабылу па носе — яна махне хвастом. А чалавек. Калі яму баліць, ён жа неабавязкова крычыць? Калі радуецца — не шукае магчымасць адразу заплаціць некаму за гэту радасць.
— І калі кахае, зусім не чакае зваротнага пачуцця ад прадмета сваёй закаханасці. — дапоўніў Юрась, тролячы Уладзю.
— І не чакае! — насупіўся той.
— А чаго чакаць ад лялькі хоць нейкай рэакцыі? — уздыхнуў я скрушна. — У лялькі галава парожняя, сам бачыў.
— А пад сукеначкай ёсць трусікі, ды пад трусікамі няма піські, — працягнуў Юрась.
Уладзя адвярнуўся, мы крочылі далей у маўчанні, якое праз хвіліну парушыла Ядвіся:
— А вы злыя. Не, вы — бязлітасныя.
— А ты? — зазлаваў нечакана я. — Нам Уладзю шкада, але ж паспрабуй патлумач яму, што Віялета ніякая не самая асаблівая з усіх асаблівых.
— Вам гэтага не зразумець, — з заўсёдным пачуццём перавагі ганарліва заўважыў Уладзя. — Вось закахаецеся самі, дойдзе...
— О, якія ў вас дарослыя жарсці, — усміхнулася Ядвіся. — Кахай, Уладзіслаў, нікога не слухай. Сам некалі ўсё пабачыш, тады будзеш мець досвед.
— Што пабачу? — насцярожыўся Уладзя.
— Тое, што бачаць, калі расплюшчваюцца вочы, — адказала яна. — Гэта і ёсць тое месца, дзе мы будзем праядаць заробленыя матэматычным геніем грошы?
Мы падышлі да кавярні.
— Тое, — пацвердзіў Юрась.
— Блізка ад мяне.
— Выдатна, будзем прыходзіць вечарамі. Вось яшчэ пару кантрольных зраблю — будзе і на піва.
— Не п'ю піва, — паморшчылася Ядвіся. — І вам не раю. Рэдкая брыдота.
— А шампанскае?
— Хіба сёння Новы год? І яшчэ дзень, далёка да поўначы.
— Затое не будзе тлумна, хадзем.
У кавярні насамрэч амаль нікога не было. Мы селі за стол, Юрась пайшоў замаўляць піцу. Вярнуўся з бутэлькай колы і шклянкамі.
— Мабыць, тут па вечарах бывае ўтульна, — агледзелася вакол Ядвіся.
— Намёк зразумелі, кавалеры?
Юрась быў ва ўдары. Трымаўся нязмушана, жартаваў, расказваў пра настаўнікаў, школу. Я міжволі адчуў зайздрасць. Такога раней не было. Я ўспрымаў раней Юрася як свайго сябра, прымаў яго перавагу над сабой як дадзенасць, не бачыў у гэтым нічога зневажальнага і ганебнага для сябе, ды вось цяпер, пры Ядвісі, я ўпершыню паглядзеў на нас траіх бы збоку. І пабачыў, што я — ніхто і ніякі. Мае сябры... Пра Юрася казаць няварта. Уладзя — вунь які разумнік, на кожнае пытанне ведае адказ. Няхай і зачараваны, як кажуць дзяўчаты. Яны — цікавыя. А я? Існую адно для таго, каб быць фонам, падкрэсліваць адметнасці Юрася і Уладзі?