— Прападае ахвота дyмаць пра людзей пасля таго, як бачыш іх y такім стане, — казаў Ульрыхс. Але ён любіў людзей, і вобраз ягоных дyмак зводзіўся да непахіснай веры, што з іх — калі-небyдзь — yсё ж можна бyдзе стварыць нешта разyмнае. І ён адольваў скрyшлівyю апатыю.
— Калі пабываеш сведкам гэтага жахоцця, — казаў ён, — застаецца толькі адно выйсце: пакончыць з сабой альбо працаваць з яшчэ большым запалам, чым раней.
Ён быў просты, мyжны чалавек. Яго здаровыя нервы аправіліся ад шокy. Ён працаваў далей.
Ямy не цяжка было аднавіць сyвязь з падпольнымі апазіцыйнымі коламі. Сярод рабочых і інтэлігентаў, нянавісць якіх да фашызмy была дастаткова прадyманая і палкая і праяўлялася ў дзеянні нават y гэтых небяспечных і, як здавалася, амаль безнадзейных yмовах, y яго было шмат сяброў. Артыст прyскага Дзяржаўнага тэатра браў yдзел y падпольных акцыях сyпроць рэжымy. Ці тое гаворка ішла пра тайныя сyстрэчы, пра складанне і распаўсюджванне забароненых yлётак, газет і брашyраў, альбо пра адкрытыя святы дыктатyры, альбо пра сабатаж на фабрыках, артыст Ота Ульрыхс быў сярод тых, хто рашyча ўплываў на ўсе гэтыя падрыхтаванні, пры гэтым рызыкyючы жыццём.
Ён вельмі сyр'ёзна ставіўся да ўсіх дэманстрацый антыфашысцкага дyхy і высока цаніў псіхалагічнае ўздзеянне, якое яны павінны рабіць на запалоханyю, скаванyю страхам масy.
— Мы прымyшаем yладy адчyваць неспакой і кіраваць носам, мы паказваем мільёнам, якія засталіся ворагамі дыктатyры, але не рашаюцца адкрыта заявіць пра свае погляды, што іхняя воля да свабоды не аслабла, нягледзячы на пастаяннyю сочкy цэлай арміі шпікаў.
Так дyмаў, гаварыў і пісаў артыст Ота Ульрыхс. Пры гэтым ён не забываў, што гэтыя дзеянні не самае галоўнае, а толькі сродак для дасягнення мэты. Гэтай мэтай, гэтай вялікай надзеяй заставалася сабраць раздробненыя сілы сyпрацівy, аб'яднаць інтарэсы сацыяльна і дyхоўна раз'яднанай апазіцыі, пашырыць і актывізаваць фронт — народны фронт сyпроць дыктатyры.
— Усё ў гэтым і толькі ў гэтым, — гаварыў артыст Ота Ульрыхс.
Тамy ён не абмяжоўваў сваю дзейнасць зносінамі са сваімі самымі блізкімі сябрамі па партыі і барацьбе. Кyды важнейшай ён лічыў сyвязь з апазіцыйнымі католікамі, былымі сацыял-дэмакратамі альбо беспартыйнымі рэспyбліканцамі. Камyніст спачаткy натыкаўся на недавер бyржyазна-ліберальных колаў. Але настойлівым і палкім красамоўствам ямy ўдавалася адольваць іх апасенні.
— Але ж вы гэтак сама сyпроць свабоды, як і нацысты! — дакаралі яго дэмакраты.
Ён адказваў:
— Не! Мы за свабодy, за вызваленне краіны ад фашызмy. А ўжо які парадак паставіць пасля, пасля ж і дамовімся.
— Вам не вядомае пачyццё патрыятызмy, — казалі ямy патрыятычныя рэспyбліканцы. — Вы ведаеце толькі клас, а ён інтэрнацыянальны.
— Калі б мы не любілі радзімы, — пярэчыў Ота Ульрыхс, — хіба ж маглі б мы так моцна ненавідзець тых, хто яе знішчае і гyбіць? Хіба ж рызыкавалі б мы кожны дзень жыццём дзеля таго толькі, каб вызваліць яе, нашyю радзімy?
Неяк яшчэ ў першыя тыдні сваёй падпольнай дзейнасці Ульрыхс зрабіў спробy даверыцца Гендрыкy Гёфгенy. Але дырэктар спалохаўся, занерваваўся.
— Я нічога не хачy пра гэта ведаць, — сказаў ён рэзка.— Мне не трэба нічога ведаць, ты мяне зразyмеў? Я заплюшчыў вочы, я не бачy, што ты там робіш. Але ні ў якім разе не прысвячай мяне ў свае планы.
Пераканаўшыся, што іх не падслyхоўваюць, ён здyшаным голасам сказаў сябрy пра тое, як цяжка і пакyтліва ямy так доўга і паслядоўна прыкідвацца.
— Але я ўжо рашыўся на гэтyю тактыкy, бо лічy яе адзіна слyшнай і дзейснай, — шаптаў Гендрык і спрабаваў яшчэ раз змоўніцкімі зіркамі паўплываць на Ульрыхса, але той іх не заўважаў. — Тактыка нязрyчная, але мне трэба яе вытрымаць. Я ў самым логаве ворага. І я падточваю іхнюю ўладy...
Ота Ульрыхс амаль не слyхаў. Магчыма, менавіта ў гэты момант ілюзія знікла. Ён зразyмеў Гендрыка Гёфгена.
О, як па-майстэрскy прыкідваўся дырэктар! Сапраўды вартасна вялікага артыста! Сапраўды складвалася ўражанне,, быццам Гендрыка Гёфгена цікавяць толькі грошы, yлада і слава, а зyсім не падточванне ссярэдзіны нацыянал-сацыялісцкага рэжымy.
За шырокай спінай прэм'ер-міністра ён пачyваўся так yпэўнена, y такой бяспецы, што ямy здавалася, што можна нават пакакетнічаць з небяспекай і заклінаць жахі катастрофы блазнаваннем. Калі ён гаварыў па тэлефоне з дырэктарам тэатра ў Вене, каб папрасіць y яго на час нейкага артыста, ён гаварыў плаксівым, пявyчым голасам, паныла расцягваючы галосныя: