— Ну, дык як ты?.. Працуеш ужо дзе? — перавяла на іншае гаворку Валя.
— Не, нідзе не працую, — не гледзячы Валі ў вочы, адказала Зоя.
— Дурніца, ну, нашто ты кінула наш завод? — зноў паціснула плячыма Валя.
18
Каля дома Зою сустрэў Міхал Паўлавіч.
— Дзе ты ходзіш, Зоечка, я ўжо даўно чакаю цябе.
— Чакаеш? Чаму? Што-небудзь здарылася?
— Мама захварэла. Прыязджала хуткая дапамога.
— Мамачка,— кінулася ў пад’езд Зоя.
— Чакай, — узяў яе за руку Міхал Паўлавіч, і па тым, як моцна сціснуў ён яе, Зоя зразумела, што бацька хвалюецца.— Не ідзі пакуль дахаты. Там каля мамы цётка Маша, а мне з табою трэба пагаварыць.
— А што, што з мамаю? — чырвонаю шарсцяною рукавічкаю Зоя выцірала спёзы, што паплылі ў яе з вачэй.
Міхал Паўлавіч абняў дачку за плечы.
— Не плач, Зоечка, з мамаю нічога страшнага. Ты ж ведаеш яе сэрца. Яно ў яе яшчэ з вайны хворае. Доктар сказаў, што трэба, каб яна з тыдзень паляжала ў бальніцы, трэба розныя аналізы зрабіць, кардыёграму… А тут… разумееш…
Зоя не разумела. Яна не верыла, што ў хваробе маці няма нічога сур’ёзнага. Чаму ж тады бацька такі ўсхваляваны, чаму чакаў яе на вуліцы?
— Паслухай, дачушка, што я табе скажу,— яшчэ мацней абняў Міхал Паўлавіч Зою, павёў у скверык, што быў каля іхняга дома. — Хацеў я ўсё гэта зрабіць сам. Хацеў да часу не гаварыць вам, але не магу трываць больш, ды і дапамога мне твая цяпер патрэбна… Вось, бачыш? — і Міхал Паўлавіч дастаў з кішэні паліто сіні канверт. — Бачыш? Хадзі сюды, на лавачку.— Яны селі проста на снег, які даволі тоўстым пластам ляжаў на лаўцы.— Паслухай, што я табе пачытаю.— Ён дастаў з канверта ліст, разгарнуў яго.— Вось слухай. «У дакументах значыцца, што Юра Наватораў паступіў у наш дзіцячы дом 30 чэрвеня 1941 года. Прынёс яго малодшы лейтэнант Наватораў Барыс Сцяпанавіч, 1920 года нараджэння, беларус. Малодшы лейтэнант Наватораў заявіў, што маці хлопчыка загінула ў час налёту нямецкіх самалётаў на эшалон. Наваторавым мы і запісалі Юру, бо свайго прозвішча ён не сказаў. 3 Вашага ліста відаць, што хлопчык, якора прынёс малодшы лейтэнант Наватораў, згубіўся пры абставінах, падобных да тых, у якіх згубіўся ваш сын. Аднак пацвердзіць, што Юра — Ваш сын, я пакуль што не магу. У той час да нас такім чынам трапляла многа дзяцей. Многіх з іх мы пераводзілі ў іншыя дзіцячыя дамы. Магчыма, наступіла б большая яснасць, каб мне ўдалося знайсці лісты, якія пісаў да нас малодшы лейтэнант Наватораў. А што ён пісаў, я добра памятаю. Памятаю нават, што ён хацеў усынавіць Юру… А потым прыйшло паведамленне, што лейтэнант Наватораў загінуў на Волзе. Калі лісты Наваторава захаваліся, то яны недзе ў нашым архіве. Я абяцаю вам пры першай магчымасці заняцца пошукамі. Не ведаю, ці скора прышлю адказ, бо архіў у нас вялікі. Але галоўнае знайсці лісты. Прайшло шмат часу…»
— Разумееш, Зоечка, — хрыплым голасам гаварыў Міхал Паўлавіч. Парыў ветру падхапіў лісток і ледзь не вырваў у яго з рук. Міхал Паўлавіч прыціснуў лісток рукою да калена, пасля пачаў таропка складваць, ратуючы ад ветру і ад дробных сняжынак, якія пасыпаліся з дрэва.— А калі яшчэ мець на ўвазе Рэніны фатаграфіі, то я думаю…
— Якія фатаграфіі? — не разумела бацьку Зоя.
— Ах, ты ж нічога не ведаеш, — пацёр бацька далоняй няголеную сёння шчаку.
I Міхал Паўлавіч расказаў Зоі ўсё. Пра тое, як прыходзіла да яго Рэня і прыносіла фатаграфіі, пра яе здагадку і як пасля гэтага ён зноў пачаў шукаць Шурыка… I вось…
Зоя сядзела, баючыся паварухнуцца.
— Дык вось, я хацеў паехаць у дзіцячы дом… Сёння, заўтра… Трэба памагчы гэтай добрай жанчыне шукаць лісты. А тут мама захварэла, і яе трэба ў бальніцу класці. Можна, вядома, пачакаць, пакуль мама ачуняе, але дзе ўзяць цярпення, сілы?
— А яна нічога не ведае?
— Не,— пакруціў галавою бацька.
— Правільна, правільна,— згадзілася Зоя.
I раптам яна адчула вялікую ўдзячнасць да бацькі. Ён гаварыў ёй пра тое, чаго не сказаў нават маме. Значыцца, ёй можна давяраць, з ёю можна гаварыць, як з чалавекам, і нават раіцца. Рашэнне прыйшло адразу.
— Татачка,— схапіла яна бацьку за руку.— Дазволь мне паехаць. Я ўсё зраблю, што трэба. Я памагу шукаць лісты. Вось убачыш…— На Зоіны вочы зноў набеглі слёзы. Яна то выцірала іх, то хапала бацьку за руку.
— Думаў я, Зоечка, ці не паслаць цябе, ды баюся. Баюся адну пускаць…
Па тым, як сказаў гэта бацька, Зоя зразумела, што ён хацеў бы, каб яна паехала. Ён сапраўды думаў, ці не паслаць яе. Таму і чакаў яе на вуліцы, таму і хацеў пагаварыць, параіцца.
— Пусці, татачка, пусці,— яшчэ гарачэй пачала прасіцца Зоя.— Нічога са мною не здарыцца. А ты будзеш кожны дзень да мамы хадзіць.