— Ды, мусіць, прыйдзецца,— згадзіўся нарэшце бацька.— А цяпер пайшлі дахаты. Ох, як дрэнна, што мама захварэла,— уздыхнуў Міхал Паўлавіч.
19
Зоя сядзела ў купэ, узлакаціўшыся на столік, прымацаваны ля акна. Сонца кацілася на захад, а цягнік, здавалася, бег і бег за ім. Часта мільгалі слупы, а правады то перасякалі сонца, то паднімаліся вышэй за яго, то падалі некуды ўніз. Зоя, не адрываючыся, глядзела ў акно, на прастор, які за ім кружыўся. I думкі таксама кружыліся ў яе галаве. Як добра, думала яна, што тата дазволіў ёй паехаць. Яна будзе вельмі старацца, каб хоць чым-небудзь дапамагчы. I няўжо сапраўды можна знайсці брата? Пра гэта Зоя раней не думала. У яе жыццё слова «брат» увайшло як водгук нейкай трагедыі, як водгук таго страшнага, што называецца вайною. Яна не раз чула сумны расказ маці, і калі думала пра брата, дык уяўляла яго маленькім хлопчыкам, такім, як на партрэце, што вісіць у іх на сцяне. Дык няўжо іх Шурык — той прыгожы юнак, якога яна бачыла на фотаздымку ў Рэні?
Перад ад’ездам Зоя хадзіла да яе. Расказала, што едзе ў Калінаўку. Распытвала пра Юру.
Рэня і Міхал Паўлавіч праводзілі Зою на станцыю. Рэня падрабязна, каторы раз, растлумачвала Зоі, як дабрацца да Калінаўкі са станцыі. На развітанне яна абняла, пацалавала Зою.
Сонца апускалася ўсё ніжэй. Вось ужо дакранулася да зубцоў далёкага лесу. На хвіліну застыла над ім, нібы накалолася на верхавіны елак, пасля пакацілася ўніз.
«Значыцца, Рэня таксама кахае,— думала Зоя, пазіраючы на чырвоны акрайчык, які хутка, амаль на вачах, знікаў за лесам.— Кахае Юру, які, магчыма, акажацца маім братам. Вось у іх, напэўна, сапраўднае каханне. Не тое, што было ў мяне. Нездарма Рэня ні з адным хлопцам тут не гуляе. I ён, бачыш, з Ленінграда на канікулы да яе прыедзе. А хіба не магло і ў мяне быць такога кахання? Чыстага, харошага…»
Нарэшце зусім сцямнела. У купэ запалілася святло. Зоя адвярнулася ад акна.
20
— Гэта добра, што вы прыехалі. Дапаможаце мне. Бачыце, колькі нам з вамі прыйдзецца лістоў перагледзець,— гаварыла Зоі Разалія Сямёнаўна.
Яны стаялі ў невялічкім кабінеце перад канцылярскаю шафаю, забітай рознымі папкамі — жоўтымі, ружовымі, зялёнымі. Папкі былі тоўстыя і тонкія, новыя і старыя, з абадранымі, пакамечанымі ражкамі.
— Гэта наш архіў. Сюды я складаю лісты, якія да нас прыходзяць. Сёння ж і пачнем, Зоечка, а зараз пойдзем паснедаем. Калі прыехалі да нас, то ўжо будзеце нашым госцем.
I вось Зоя трэці дзень у Калінаўцы. Адразу пасля снедання яна ідзе ў невялічкі кабінецік на другім паверсе і адкрывае шафу, у якой захоўваюцца лісты. Як многа папак перагледзела ўжо яна, як многа перагартала лістоў… У канвертах і без канвертаў, напісаных чарнілам і алоўкам. Пісьмаў, напісаных прыгожым почыркам і надрапаных няўмелаю рукою, сярод якіх многа і дзіцячых. Пісьмаў яшчэ свежых, на чыстай белай паперы і пісьмаў, напісаных вельмі даўно. Лісткі пажоўклі, чарніла расплылося, аловак сцёрся, і часта вельмі цяжка разабраць, што ў іх напісана. I адкуль толькі не ішлі гэтыя лісты. 3 Масквы і Вільнюса, з Дарагабужа і Алма-Аты, з Полацка і Мазыра, з Гродна і Вілейкі, з Ялты і з Варонежа.
Разалія Сямёнаўна сказала Зоі, каб яна вельмі ўважліва чытала подпісы — пад лістамі і на канвертах. Трэба было знайсці прозвішча Наватораў. I Зоя шукала. Але часам нейкае слова альбо сказ прыцягвалі яе ўвагу, і Зоя пачынала чытаць увесь ліст — адзін, другі. Лісты былі адрасаваны больш за ўсё Разаліі Сямёнаўне і Івану Гаўрылавічу. Некаторыя пачыналіся проста: «Дарагія таварышы!».
Пісалі бацькі, якія шукалі сваіх дзяцей, бацькі, якія дзяцей сваіх знайшлі. Пісалі самі дзеці, калі ад’язджалі куды, альбо назаўсёды пакідалі Калінаўку.
«Дарагая Разалія Сямёнаўна! — чытала Зоя ў адным лісце.— Хачу напісаць вам аб сваёй вялікай радасці. У мяне нарадзілася дачка. Яна цудоўная дзяўчынка. Вельмі прыгожая і здаровенькая, вялікая. Ёй тры месяцы, а ў кансультацыі кажуць, што яна, як пяцімесячная. Дачку сваю мы з мужам назвалі Розачкаю, у ваш гонар. Я свайму мужу многа пра вас расказвала, і ён вас ужо ведае. Калі будзе ў вас час, прыязджайце да нас у госці. Муж у мяне вельмі харошы, і мы будзем вам вельмі рады.
Каця Верамейчык».
Зоя ведала, што перачытваць лісты ёй няма часу. У яе і так пачынала ўжо круціцца ў галаве. Часам ёй здавалася, што нічога яна тут не знойдзе, што не могуць захавацца лісты, якія пісаліся дзевятнаццаць гадоу таму назад, і рукі ў Зоі апускаліся. Але яна ўспамінала хворую маму, уяўляла брата і зноў пачынала шукаць.
«Дарагі Іван Гаўрылавіч! — чытала яна праз некаторы час нейчы ліст.— Гэта пісьмо я пішу вам сваімі ўласнымі рукамі. Навучыўся. Сёлета я нават паступіў у педагагічны інстытут. Ёсць у мяне і дзяўчына. Завуць яе Валя. Яна мне сапраўдны сябар і верны таварыш. Так што жыццё ў мяне толькі пачынаецца, а я вам некалі казаў, што яно ў мяне скончылася. Дзякуй вам за ўсё, што вы для мяне зрабілі. На ўсё жыццё буду лічыць вас сваім бацькам.