I шмат мудрасці дала Юнаку Зямля, i шмат чаму навучыла.
Спасціг ён, чаму Сонца сыходзіць на Захад, а з'яўляецца з Усходу i Месяц толькі паўтарае гэты шлях, а не выходзіць насустрач. Уведаў, які цяжар выпрабоўвае сузор'е Вагаў, што распроствае неба пад далёкім Паўднёвым акіянам, i куды вось ужо мільён гадоў кліча самотная Паўночная Зорка. Так зразумеў першую кнігу — Кнігу Неба.
Спазнаў душу мора i па маленькіх, незаўважна падобных хвалях вызначаў яго зменлівы i няўрымслівы характар. Тлумачыў прылівы i адлівы, выкрываў сквапнасць цыклонаў i хцівасць штыляў i смяяўся з паслугачоў, паважаючы гаспадара. Рыб вучыў гаварыць, узамен яны навучылі яго маўчаць. Так зразумеў ён другую кнігу — Кнігу Вод.
Трэцяй кнігай была Кніга Зямлі, i ён прачытаў яе таксама. Адчуў сутнасць агню — яму адкрылася існасць камня. Прызнаў братамі звяроў i птушак — яны перасталі лічыць яго ворагам. У дрэвах вітаў мужнасць, у кветках — хараство, яны адлюстравалі яго чалавечнасць.
I тады Юнак задумаўся i спытаў у Зямлі:
— Маці, я спасціг Кнігу Неба, спазнаў Кнігу Вод, прачытаў Кнігу Зямлі. Няўжо я зведаў усё?
— Ты зразумеў усё, што магла адкрыць табе я. Hi ў Небе, ні ў Вадзе, ні на Зямлі таямніц для цябе не існуе, сын мой.
— Але чаму я, перамагаючы складанае, не разумею часам нават самага простага i простае ўражвае мяне найболей?
— Цябе непакоіць адказ дрэў i раслін?
— Так, я прызнаў у дрэвах мужнасць i ў кветках хараство, а яны, абыякавыя да маёй мудрасці i ўсемагутнасці, адлюстравалі маю чалавечнасць.
— I ты пакрыўдзіўся такому выбару?
— Той, хто зведаў Кнігу Зямлі, ніколі не крыўдзіцца на кветкі i расліны. Але я здзівіўся.
— Ну што ж, тваё здзіўленне — таксама пацверджанне мудрасці спазнаўшага Кнігі Ведаў. I калі ты нешта не можаш растлумачыць, гэта не азначае, што ты не зразумеў чагосьці з гэтых трох кніг. Проста існуе яшчэ чацвёртая кніга — Кніга Жыцця, кніга чалавека.
— I ты, адкрыўшы перада мной вялікія кнігі, нічога не сказала пра маленькую?
— Сын мой, цяжка часам вызначыць, што маленькае, а што вялікае. I ты таксама не спяшайся ў высновах. Успомні сузор'е Вагаў, якое хістаецца то ў адзін, то ў другі бок ужо мільярды гадоў. Успомні i выслухай мяне ўважліва, бо хутка мы расстанемся, i расстанемся надоўга.
— Хіба можна расстацца з Зямлёй? Гэта немагчыма пават для нябожчыкаў.
— Нябожчыкі хутчэй сустракаюцца са мной. I многія, на жаль, унершыню. Не, мой сын, мы не расстанемся зусім, але ты пойдзеш да людзей, бо толькі сярод ix зможаш ты стаць чалавекам i вывучыць Кнігу Жыцця, кнігу, на старонках якой ты знойдзеш i сябе. Калі ж будзе цяжка i бязвыйсна — звярніся да Зямлі, i я дапамагу табе, але запомні: толькі адну старонку гэтай кнігі можаш ты прачытаць з маёй дапамогай, любую старонку, якая здасца табе найбольш незразумелай i важнай. Не памыліся ў выбары! Ранейшыя Кнігі данамогуць табе.
— Дзякуй, маці. Я вярнуся, як толькі перагарну апошнюю старонку,— сказаў Юнак i адразу рушыў у дарогу.
— Вяртайся раней,— сумна ўздыхнула Зямля. Юнак не ведаў яшчэ, што за аношняй старонкай Кнігі Жыцця пачынаецца новая, самая апошняя кніга — Кніга Смерці, злавесная i халодная, прачытаць якую не суджана ніводнаму чалавеку.
* * *
Мінула доўгіх тры гады, пакуль Юнак вярнуўся.
Твар яго быў шчаслівы i ўсхваляваны, быццам маладосць выплеснула на яго ўсе свае фарбы i прывабы адразу, не ашчаджаючы на далейшае жыццё, якое — у імгненні, у адным парыванні, адным уздыху водарнага паветра Поўдня. У вачах Юнака бруіўся рай, непрыдатны i немагчымы для Зямлі, але такі жаданы для чалавека, i Зямля зразумела, што старонкай, на якой затрымаўся Юнак, стала старонка кахання. А яшчэ яна заўважыла з сумам, што недзе ў самым далёкім куточку гэтага празрыста-блакітнага раю спакваля нараджаецца пекла, i гэтае пекла — таксама пекла кахання.
— Распавядай,— загадала Зямля, i Юнак пачаў сваю гісторыю.
— Там, сярод людзей, я сустрэў дзяўчыну i пакахаў яе, як не кахаў яшчэ ніколі. Яна таксама пакахала мяне, i я шаптаў:
«Ты — лепшая за ўсё i за ўсіх».
Гэта пачулі людзі i незадаволена запярэчылі:
— Чаму ты крычыш, што яна лепшая за ўсіх? Ты памыляешся, азірніся навакол — яна зусім не такая прыгожая.
— Але я кахаю яе,— не зразумеў я.
— Але яна не самая прыгожая,— упарціліся людзі.
Я кахаў i не разважаў, прыгожая яна ці непрыгожая альбо, як любяць падлічваць людзі,— наколькі прыгожая. Няхай валасы маёй каханай не такія пышныя, як Валасы Веранікі, але калі яна побач — сузор'е здаецца мне асабліва бліскучым i пранізлівым, уражвае глыбей, кранае за сэрца адлегласцю. Няхай рукі маёй каханай не такія мяккія i ваблівыя, як хвалі Бурштынавага мора, але калі я аддаю сябе ва ўладу хваль, мне ўяўляецца, што я аддаю сябе каханай, i мне не страшна, бо мора выпраменьвае пяшчоту. I калі ў спевах райскіх птушак мне чуецца голас каханай, ад чаго ix спевы набываюць новы сэнс i хараство, то ці трэба ix пасля параўноўваць i вымяраць? Але людзі — дзіўныя стварэнні, таму i Кніга Жыцця — самая дзіўная i складаная кніга. Яны зноў i зноў даводзілі мне: