Але як запаволіла сваю плынь рака, як сцішылася, палагаднела.
Што гэта?
Гэта — возера. Возера Кровазмяшання. Прыдумка, з якой пачалася бліскучая кар'ера Карда-казачніка.
Лепш бы пекла, лепш бы Выспа.
— Злітуйся, вярні назад.
— А можа, яшчэ раз?
— Навошта? Усё аднолькавае, нават яшчэ горш.
— I ўсё ж паспрабуй апошні раз. Цяжка назусім губляць веру ў чалавека.
Куды далей? Дзе заканчваюцца жудасць i пачварнасць, боязь i хлусня?
Нідзе. Усюды пачынаюцца.
I рака зноў пачынаецца, гоніць свае брудныя воды прэч ад возера, усё хутчэй i хутчэй. Цікава куды? Усё далей i далей. Можа, у мора? Пагойдваюцца на стомленых хвалях асклепкі душы. Мора Усёпрадажнасці i Усіхкупляльнасці? Напэўна, іншага ж не прыдумваў. Дык ці варта было зноў, у апошні раз?
Нехта крычыць?
Плача?..
Спявае?!
Спыніцца, спыніцца. Хто ты, што плачаш, што крычыш?
— Спяваю! Ты не пазнаеш мяне, Кард? Я твая першая песня, Песня Вясны i Кахання. Памятаеш, як ты прыдумаў мяне ў юнацтве, а потым забыўся назаўсёды? Уладар высмеяў цябе за мяне i выгнаў прэч з княства.
— Першая песня? У мяпе была першая песня... Пра вясну, каханне, пра што яшчэ?
— Пра маленькую хатку ў небе i срэбнага жаўрука на зямлі.
— Хатку ў небе? Можа, наадварот?
— Не-не, ты проста тады няправільпа паставіў лагічны націск i парушыў дзеля рыфмы сінтаксічную будову сказа, таму так смешна атрымалася.
— Які дурань! A ўрэшце — якая розніца? Яшчэ цікавей: хатка ў небе!
— Маленькая хатка ў небе!
— Жаўрук на зямлі!
— Срэбны жаўрук на зямлі!
— Мая першая песня. Забытая i занядбаная, ніколі не напісаная i нікому потым не прачытаная. Дзякуй табе, што адгукнулася, заспявалася на шляху ў бездань, дала апошні прытулак у маленькай утульнай хатцы пад чыстым бязвоблачным небам...
I Голас знік».
I галасы зніклі.
ВУЛІЧНЫ СПЯВАК
«Ах, як гучна i прыгожа спявае сёння шпак! Такі маленькі, a столькі задаволенасці i аптымізму, сонца так i блішчыць у яго вачах»,— думалі людзі, калі глядзелі на бесклапотны камячок пер'я, які імкнуўся нешта паведаць свету. Людзі радаваліся, што хоць адно стварэнне жыве ў гэтым свеце без усялякіх праблем i турбот. Ix крокі рабіліся больш бадзёрымі i ўпэўненымі, а твары — менш сумнымі.
«Ах, чаму я такі няшчасны,— галасіў, між тым, шпак,— чаму менавіта маіх дзетак з'ела ўчора страшэнная котка? Чаму менавіта мая жонка, паляцеўшы здабываць корм, не вярнулася? Чаму яна зрабілася чарговай ахвярай гэтага шалёнага горада, у якім на смерць такой маленькай істоты даецца настолькі мала часу, што нават ніхто гэтай смерці не заўважае?..
I ніколі яна ўжо не прыляціць i не сядзе побач ca мной на галінку. Адзін застаўся на свеце, зусім адзін, у пустой шпакоўні, сярод птушак i людзей. I няма ўжо пяці цудоўных птушанят, якімі так ганарыўся, якія ў марах былі вялікімі i моцнымі, як іхні бацька, пяшчотнымі i прыгожымі, як іхняя маці. Шчаслівымі летнімі начамі мроілася мне ці то наяве, ці то ў сне, як падымемся мы ўсе разам у паветра, i бацькі i дзеці, як паляцім далёка-далёка на зайздрасць усяму свету, а потым, стаміўшыся, сядзем на якую-небудзь антэну i засняваем у сем галасоў бясконцы гімн жыццю i шчасцю... Ах, чаму толькі мроілася?.. Чаму толькі снілася?..»
Так, i паляцелі б, i заспявалі б... Але з сямі застаўся толькі адзін, зусім адзін сярод маленькіх птушак i вялікіх людзей, якім так падабаюцца ягоныя песні. I таму галосіць шпак, i таму плача, i таму ў голасе надрываецца душа. I гучыць над дамамі i дрэвамі песня, i дзіўнай прыгажосцю ахутаны яе гукі.
A людзі зноў ідуць сабе па вуліцы ca сваімі справамі i клопатамі, зноў, задраўшы галовы, слухаюць прыгожыя i бестурботныя песні шпака (ну якія там яшчэ могуць быць турботы ў такога маленькага камячка пер'я?). Зноў крокі робяцца больш бадзёрымі, а твары — менш сумнымі, радасць i зайздрасць напаўняюць сэрцы.
Людзям не дадзена разумець шпакоў.
АПОШНІ
Восень надышла нечакана, дрэвы i заўважыць яе як след не паспелі, a ўжо абляцела першае лісце.
Развітаўся са сваёй летняй радасцю i стары клен. Кожны год здаралася з ім такая навала, i ніяк ён не мог з гэтым звыкнуцца. Вось палова лісця абляцела, вось аголена ўсё дрэва, i толькі дзе-нідзе віднеюцца апошнія лісцікі.
Калі пайшоў снег, ix на дрэве засталося толькi два.
— Ах,— здрыгануўся першы лісток,— мне халодна. Відаць, сапраўды прыйшла зіма, калі нават з неба лісце пасыпалася. Яно нават збялела ад холаду, але як яго многа!
— Цяпер зямля будзе не жоўтая, а белая. Цікава, a ці ападзе лісце з сонца? I якога яно будзе колеру? — падтрымаў гутарку другі.