— Гэта не я сек, а мама, — засаромеўся Пецька.
— Мама твая магла б сама ў лес i не ездзіць, — сказаў Мікола, — мог бы ездзіць мужчына, каб маці...
Юля прамаўчала, адвярнулася, ускінула на дровы сена, пасадзіла сына i тузанула каня за лейцы.
— Я ўжо дужы, мама, — калі ад'ехаліся, азваўся Пецька.— Каб не я, то дзядзька Мікола не падняў бы саней.
— Ты ж мужчына, сынок, — усміхнулася Юля, — пяты гадок ужо табе.
— Я буду яшчэ больш есці, каб дужэць.
— Eш сынок.
— Тады буду адзін у лес ездзіць.
— Будзеш.
— I нікому не дам пакрыўдзіць цябе, — па-сталаму сказаў сын.
— Дзякуй, мой асілак, — Юля пацалавала Пецьку i накipaвала каня па коўзкай цвёрдай дарозе, баючыся, каб зноў не саслізнулі на пясок сані.
2
Конь цягнуў паціху сані, палазы слізгалі па лёдзе, рыпелі гужы — i Юля суцішылася, ішла, трымалася за бярозавы сук. Прыціх i Пецька, сядзеў на дровах, што верабей, i думаў аб нечым сваім.
Юлi ўспомнілася, што вось так было i раней: яе з сабою ў лес браў бацька, яна зносіла i паліла галле, а то гуляла па лесе, збірала ягады ці кветкі ці сядзела ля воза i чакала, калi паедуць дадому.
Бацька, зрабіўшы сваю работу, садзіў яе на воз, i яны ехалі дахаты. Ехала яна, а бацька ішоў, трымаўся за ўсаджаную ў палена сякеру, курыў i жартаваў. Працаваў ён моўчкі, любіў, каб яму не перашкаджалі, але пасля быў вясёлы.
Цяпер вось едзе на возе яе сын, a ідзе яна. Хоць, падумала, павінен ісці бацька гэтага дзіцяці, а цешыцца яздою — сын. Але ў Пецькі бацькі няма.
Юля спрабавала ўявіць, як жыла б яна з мужам. Відаць, не ездзіла б сама ў лес, не рэзала i не калола б дроў, не касіла i не арала б... Не памёр яе муж, жывы, працуе недзе; Пецька i не ўспамінае яго, відаць, забыўся, затое яна часта ўспамінае, думае, што нядобра разышліся. Не разводзіліся, паспрачаліся, яна сабрала чамадан, узяла дзіця i паехала да маці. Можа, i трэ было вярнуцца да мужа, але не дазваляе гонар: Генадзь не прыязджае i не піша ей, не просіць, каб вярнулася.
— Мама, мама, кветачка!
Яна прыпыніла каня i паглядзела, куды паказаў сын, на сонечнай палянцы ля старога, некалі абгарэлага, а цяпер цёплага лому відаць была блакітная пралеска. Юля зняла з дроў сына, i яны пайшлі да лому.
— Якая прыгожая! — здзівілася Юля. Як магла пры такім холадзе з'явіцца такая кволая кветка? Сарвала яе i падала сыну.— Не пахне, але колькі красы! Давай пашукаем яшчэ, збяром букецік.
Яны адышліся ад палянкі, абыходзілі лапіны снегу, але пралесак больш не знайшлі.
— Відаць, ты будзеш шчаслівенькі, мой мужчынка, — абняла сына за плечы Юля.
— Я буду дужы, — запярэчыў сын, — буду памагаць табе.
— I дужы будзеш, — супакоіла яго Юля, — але i дужаму, i нядужаму таксама шчасце трэба...
Сын, канечне, не разумеў яе, сядзеў на дровах i трымаў кветачку, кіравала канём Юля.
Калі выехалі з лесу, Юля ўбачыла маці. Тая, відаць, не магла дачакацца ix i выйшла насустрач.
— Трэ было не секчы столькі, — сказала старая.
— Прывязём, дык будзе, — адказала Юля.
— Я думала, заселі недзе. Якая пара, а вас няма.
— А я памагаў дзядзьку паднімаць сані, — пахваліўся Пецька.
— Жывы яшчэ, верабей? — усміхнулася бабуля.— Не змёрз?
— Не.
— Я ўжо i перажывала, што пусціла цябе ў лес. На во, пагрэйся, — яна дала ўнуку лусту хлеба, памазанага мёдам.
— Каб адна была, то сядзела б без дроў.— сказала Наталля, Юл iна маці.
— Пасадзім бульбу, навозім дроў, каб на ўсю зіму было.
— Паедзеш, можа... Я ўжо сама неяк збяру ці папрашу каго.
Юля прамаўчала, не магла сказаць тое, што ведала, рашыла. Маці здагадвалася аб гэтым i болей не напамінала, думала, што дачка сама знае, што ёй рабіць.
— Анька прыехала, — сказала Наталля.
— Адна ці з сям'ёю?
— Адна.
З Анькаю Юля разам хадзіла ў школу, ездзіла па вярбоўцы на работу, там яны i выйшлі замуж: Юля — за Генадзя, шафера, Анька — за начальніка ўчастка.
У Юлі не ўдалася сям'я, Анька была шчаслівая — як пісала лісты, то хвалілася: «Жыву i жыць хочацца».
Юля ведала, што Анька прыйдзе вечарам, будзе хваліцца i растрывожыць душу. Юлі не хацелася з ёю сустракацца.
3
Як звечарэла i ў хатах запалілі святло, па-далікатнаму пастукаўся i зайшоў Мікола-ляснік. Юлінаму малому прынёс пакуначак пацёртых за дзень у кішэні, цёплых цукерак, старой — букецік блакітных пралесак.
— А табе, маладзіца, нічога няма, — усміхнуўся, шчыпнуў Юлю.— Ты сама мне тое-сёе вінавата...
— Сядай, Мікола, будзь госцем, — таксама ўсміхнулася Юля, змахнула ручніком стол, схадзіла ў кладоўку i прынесла кавалак мёрзлага сала.