Раз'едзенымi вапнай рукамi ён выцер вочы i падняў сваю сярмягу, раскiнутую на горбе цэглы i яшчэ як быццам цёплую. Выйшаў на вулiцу, пастаяў.
Нiчога не вiдно, толькi ў iмгле паблiскваюць чырвоныя агеньчыкi лiхтароў.
Мiхалка вярнуўся ў халодныя сцены i лёг на зямлi. Але не змог заснуць, цяжка ўздыхаў у самоце, тужачы па сваёй дзяўчыне.
Па сваёй, бо яна ж сама сказала, што будзе толькi яго любiць!
Назаўтра дзяцюк, як заўсёды, узяўся за працу.
Але праца не спорылася. Стомлены быў, дый дом гэты абрыдаў неяк. Дзе нi ступi, да чаго нi дакранiся, на што нi зiрнi - усё нагадвала дзяўчыну, горкае расчараванне. Людзi таксама кпiлi з яго:
- Ну што, дурны Мiхалка, праўда, што дзеўкi ў Варшаве дарагiя?
Дарагiя, ой, дарагiя! Дзяцюк патрацiў на сваю ўсё, што сабралася, сам галадаў, нiчога сабе не справiў, нiякай ласкi ад яе не паспытаў, i так яшчэ брыдка яго пакiнула.
Дрэнна было яму, сорамна. I таму, калi пачуў, што ў iншых месцах Варшавы такiм, як ён, лепш плацяць, упершыню пайшоў туды.
Iшоў Мiхалка за адным чаляднiкам, якi абяцаў завесцi яго на вулiцу, дзе будуюць найбольш дамоў.
Выйшлi яны раненька i добры кавалак дарогi валаклiся да Вiслы. Убачыўшы мост, дзяцюк ажно рот разявiў. На гэты момант i дзеўка вылецела з галавы.
Каля вартаўнiчай будкi ён завагаўся.
- Што з табой? - спытаўся чаляднiк.
- Не ведаю, пане, цi мяне тут прапусцяць? - адказаў Мiхалка.
- Дурань ты! - грымнуў на яго чаляднiк. - Калi хто-небудзь зачэпiць цябе, дык скажы, што iдзеш са мною.
"I праўда ж", - падумаў дзяцюк i здзiвiўся, што такi адказ раней не прыйшоў яму ў галаву.
Пасля ён здзiўляўся, убачыўшы купальнi i баркi: як гэта яны не топяцца ў вадзе, хоць i вялiкiя, i не хацеў даць веры, што ўвесь мост - з чыстага жалеза.
"Тут, вiдаць, нейкае ашуканства, - думаў ён. - Столькi жалеза, пэўна ж, i на ўсiм свеце няма!.."
Iшлi яны так, чаляднiк i Мiхалка, адзiн за адным, цераз мост, па адной вулiцы, па другой. Каля замка дзяцюк зняў шапку i перахрысцiўся, думаючы, што гэта касцёл. Каля кляштара бернардынаў яго амаль не задушыў амнiбус. Каля фiгуры маткi боскай перад багадзельняй ён хацеў стаць на каленi i памалiцца, ледзь той чаляднiк адцягнуў яго.
На вулiцах гоман, брычкi адна за адной, процьма людзей. Мiхалка адным саступаў дарогу, на другiх натыкаўся i аж бялеў са страху, каб часам не адлупцавалi. Нарэшце ў галаве яго ўсё пераблыталася - i ён згубiў чаляднiка.
- Пане!.. Пане!.. - пачаў крычаць у адчаi i паляцеў цераз вулiцу.
Нехта затрымаў яго, кажучы:
- Цiха ты, сабака!.. Тут крычаць не можна!
- Дык жа пан мой прапаў!
- Якi пан?
- Чаляднiк.
- Ну ж i пан!.. А куды табе трэба?
- Туды, дзе дом муруюць...
- Якi дом?
- Такi... з цэглы, - адказаў дзяцюк.
- Ат, дурань!.. Дык жа i тут дом муруюць... I там вунь! I тут!
- Ды я ж не бачу...
Яго ўзялi за плячук i пачалi паказваць.
- Во, глядзi! Тут адзiн дом будуюць... Тут другi...
- Ага! Ага! - сказаў Мiхалка i пайшоў да таго другога, бо не трэба было перабягаць цераз вулiцу.
Дабраўшыся на месца, ён спытаўся пра чаляднiка. Аднак не знайшоў яго тут, i яму паказалi на iншы дом. Але i там пра чаляднiка Настазiя нiхто не чуў; трэба было iсцi далей.
Такiм чынам ён абабег некалькi вулiц i аглядзеў дзесятка паўтара пачатых будоўляў, сам сабе думаючы, дзе ж цяпер жывуць тыя людзi, якiм дамы яшчэ толькi будуюцца.
Паступова ён аддаляўся ад цэнтра горада. Гоман на вулiцах цiшэў, прахожых было менш, брычак амаль не вiдно. Затое ўсё больш ды больш рыштаванняў, горбаў цэглы i чырвоных сцен.
Дзяцюк страцiў надзею знайсцi чаляднiка i падумаў пра работу.
Зайшоў у двор нейкай новабудоўлi пры дарозе, спынiўся сярод рабочых i пачаў прыглядацца. Час ад часу ён далучаўся да гутаркi, а то i памагаў сяму-таму. Каму цэглу складаць паможа, каму ражку падасць, а тым, што вымешвалi вапну, сказаў, як гэта належыцца рабiць. I паказаў, ажно майстра абляпаў з ног да галавы.
- Што ты тут круцiшся, вахлак? - спытаўся ў яго пiсар.
- Работы, пане, шукаю.
- Няма тут для цябе работы.
- Няма цяпер, дык, можа, потым знойдзецца. А вам жа не шкодзiць, калi я каму дапамагу.
Прайдоха пiсар адразу ўцямiў, што дзяцюк без капейкi. Ён выняў сваю кнiжыцу i аловак, пачаў перакрэслiваць, падлiчваць i ўрэшце зрабiў ласку прыняў Мiхалку.
Людзi казалi, што зарабляў ён на iм дваццаць грошаў у дзень - чыста.
Тут Мiхалка працаваў да восенi. З голаду не памёр, за начлег не плацiў, аднак нават ботаў сабе не купiў. Толькi i ўсяго, што разоў колькi напiўся ў нядзелю, як парсюк. Хацеў нават вэрхалу нарабiць у карчме, але часу ў яго не хапiла, бо ўзялi ды выкiнулi за дзверы.
Дом рос на вачах. Яшчэ муляры не закончылi флiгеляў, а фасад ужо быў пад дахам, атынкаваны, ашклёны, нават i людзi пачалi ўсяляцца.
Пад канец верасня задажджыла. Працу спынiлi i ўсiх чорнарабочых звольнiлi. У лiку такiх быў i Мiхалка.
Пiсар кожны тыдзень трошкi не дадаваў яму, кажучы, што аддасць зараз. Калi ж прыйшоў канчатковы разлiк, дзяцюк, хоць i непiсьменны, уцямiў, што пiсар яго, вiдаць, абдурыў. Даў яму тры рублi, а належалася з пяць цi з шэсць.
Мiхалка ўзяў тры рублi, зняў шапку i пачаў чухаць галаву, пераступаючы з нагi на нагу. Але пiсар быў так заняты сваёю кнiжыцай, што доўга не заўважаў дзецюка, а потым нарэшце спытаўся:
- Ну, што табе яшчэ трэба?
- Вiдаць, пане, мне больш належыцца, - пакорлiва сказаў дзяцюк.
Пiсар зачырванеўся. Палез да Мiхалкi, штурхануў яго грудзьмi i сказаў:
- А пашпарт у цябе ёсць?.. Хто ты такi?..
Мiхалка змоўк, а той далей:
- Ты думаеш, можа, хамула, што я цябе ашукаў?
- Ага...
- Дык пайшлi са мной у палiцыю, там я табе дакладна пакажу, што ты злодзей i прайдзiсвет...
Пашпарт i палiцыя ўстрывожылi Мiхалку. I ён сказаў:
- Няхай вам, пане, крыўда мая пойдзе на здароўе!
I пакiнуў будоўлю.
А таму, што i пiсару не вельмi карцела ў палiцыю, справа закончылася толькi пагрозай...
Дзяцюк апынуўся цяпер нiбы ў чыстаполiцы. Прайшоў сваю вулiцу, другую, трэцюю, усюды заходзячы, дзе бачыў чырвоныя сцены i некалькi слупоў, убiтых у зямлю. Аднак работа была ўжо або закончана, або канчалася, а калi ён пытаўся, цi не прымуць яго, дык нават не адказвалi.
Пралазiў ён так дзень, другi, абмiнаючы гарадавых, каб не спыталiся пра пашпарт. Сталовай з цёплай ядой не знайшоў, харчаваўся толькi крывяной каўбасой, салам, хлебам, селядцом, запiваючы гарэлкай.
Ён ужо страцiў рубель, нiчога людскага не спажыўшы. Спаў пад плотам i сумаваў па людзях, бо не было з кiм словам перакiнуцца.
Падумалася дзецюку, а цi не лепш вярнуцца дахаты. Пытаўся ў прахожых, дзе тут чыгунка. Пайшоў туды, куды паказвалi, i трапiў на чыгунку, але не на сваю.
Убачыў нейкую вялiкую станцыю, многа людзей, дамы каля станцыi, а рэйкаў не было.
Разгубiўся страшэнна, спалохаўся, не ведаючы, што да чаго. А потым ужо нейкая добрая душа растлумачыла яму, што ёсць яшчэ тры чыгункi, аднак - за Вiслай.
Цяпер Мiхалка ўспомнiў, што iшоў сюды цераз мост. Пераначаваўшы ў нейкiм раўку, пачаў пытацца пра дарогу да моста. Расказалi яму дакладна, дзе iсцi проста, дзе налева, а дзе направа i дзе павярнуць. Запомнiў усё, але як пачаў iсцi i паварочваць, дык трапiў да Вiслы, але моста не знайшоў.
Дык i вярнуўся ў горад. На бяду пачаўся дождж. Людзi хавалiся пад парасоны, а ў каго не было - той уцякаў. Пад такiм лiўнем Мiхалка не асмельваўся пытацца пра дарогу.
У самы найбольшы дождж ён згорбiўся пад сцяной, застыўшы ў сваёй прамоклай сярмязе, i пацяшаў сябе тым, што хоць босыя ногi пад лiўнем адмыюцца.
Калi ён стаяў так, збялеўшы, а вада па доўгiх валасах аплывала яму за кашулю, каля яго спынiўся нейкi пан.
- Жабрак? - спытаўся ён.
- Ды не.
Пан прайшоў трохi наперад i зноў спытаўся, вярнуўшыся:
- Але ж есцi хочацца?
- Ды не.
- I не холадна?
- Ды не.
- Дурань нейкi! - мармытнуў пан. А потым: - Але ж грыўню ўзяў бы?
- Калi б пан даў, дык узяў бы.