— Бог яго ведае... — паціснула плячыма Лілія Іосіфаўна.— Каб ведала, дык выйшла б яму насустрач...
— Жывеш вось тут і часта думаеш: ты нешчаслівая таму, што марнееш тут, у гэтых далёкіх Міланьках... Што мы тут бачым? Урокі, урокі, урокі... Школа, дом, печ, тэлевізар, раз у тыдзень танцы ў няўтульным клубе... Ну, калі-нікалі паездкі на адкрытыя ўрокі ў іншыя школы, раз у паўгода — на семінар у горад... Канікулы яшчэ нашы...— Таццяна Сяргееўна на хвіліну замаўчала, як задумалася, а потым зноў загаварыла: — Але вось яшчэ дзіва. Можна вырвацца з гэтых Міланек. У вялікую вёску ці ў які горад. Думаеш: многа зменіцца? Усё роўна будзе ўсюды мучыць цябе, як жыць, як паводзіцца, чаго хацець? Выходзіць замуж, прывязацца да кухні, да ваннай, да дзяцей? Ці не выходзіць замуж, жыць толькі для сябе?
— Ну, замуж выходзяць дзяўчаты не толькі тады, калі хочуць, але і калі іх бяруць...
— Ну, уявім: цябе ўзялі...
— Я пайшла б,— адказала Лілія Іосіфаўна.— І не баялася б кухні ды ваннай, тым болей — дзяцей... Наадварот, я вельмі люблю маленькіх дзетак...
— Бо ты, вясковая, думаеш так, як думала і твая бабка, твая маці: жанчына — гэта маці, гаспадыня... — без насмешкі, а сур'ёзна прамовіла Таццяна Сяргееўна.— Так думаюць нашы Ірына Васільеўна, Ларыса Іванаўна... А я так не хачу, не цягнуся я да такога жыцця... Мне трэба нешта другое... Страсці, перажыванні, нейкае вірлівае жыццё... Паездкі, тэатры, рэстараны, сустрэчы з вялікімі і разумнымі людзьмі і... не настаўніцкая работа. А нешта іншае. Можа, быць кінаактрысаю, спявачкаю... Словам, мне трэба зусім не такое зямное, як мы тут усе жывём...
— Калі будзеш адна, дык пра ўсё гэта яшчэ можна спадзявацца...
— Я не хачу быць адна. Адна я не магу.
— А мне здаецца, што можна жыць і адной... — прамовіла Лілія Іосіфаўна,— І цікава жыць. Потым, пад гадоў сорак, можна... мець дзіця, гадаваць яго...
— Не,— усміхнулася Таццяна Сяргееўна,— Адной быць нельга. Трэба быць толькі з людзьмі. Хоць мне часта і з людзьмі бывае сумна, тады я цягнуся да адзіноты...
— Я не разумею цябе...
— Гэта мая бяда: я пачала шмат думаць... — адказала Таццяна Сяргееўна.— І мне пацяжэла. Раней я жыла лягчэй. Але ідуць гады, і, відаць, прыходзіць одум, розум. Хочаш таго ці не хочаш. А ён, той розум, найчасцей прыходзіць тады, калі табе цяжка... А мне цяпер нялёгка, Лілечка. І нават не таму... Але скажу... І не таму, што я зацяжарыла, і ўрачы на гэты раз не бяруцца мне памагчы...
— Як так? — жахнулася Лілія Іосіфаўна: па-жаночаму разумела ўсё: незамужняя, маладая, можа быць з дзіцём... А наперадзе яшчэ цэлае жыццё...
— Вось так,— самотна адказала Таццяна Сяргееўна,— Была нядаўна даволі выпадковая сустрэча... І ён, той культурны Лёня, аказаўся вось такі... Толькі пра сябе думаў...
— Я ж чула: урачы памагаюць... — заліваючыся чырванню, прамовіла Лілія Іосіфаўна.
— Ведаю: памагаюць. Тады, калі можна. А мне цяпер нават знаёмы ўрач не можа памагчы.
«Яна яшчэ малайчына,— падумала Лілія Іосіфаўна,— гэтакая бяда, а яна не панікуе. На яе месцы можна было б любой адчаіцца. Вось табе і жыве эмоцыямі... Значыць, калі трэба, дык умее і стрымаць свае эмоцыі... Як і ўсякі чалавек...»
— Перада мною пытанне: што рабіць? Губіць сябе не думаю, бо жывём усё ж на свеце адзін раз... Можна жыць і з нашчадкам. Я многа ведаю такіх дам, якія правялі бурную маладосць і цяпер жывуць адзіночкамі, гадуюць сыноў ці дачок. Але я думаю пра другое: быць маці-адзіночкаю, жыць так, як жыла, далей ці вось жаніць каго на сабе і стаць жонкаю-гаспадыняю, прысвяціць сваё жыццё мужу, дзецям, кухні? Што параіш?
— Я не ведаю,— шчыра паціснула плячыма Лілія Іосіфаўна.
— І я, мілая, не ведаю... Вось і думаю... — паківала галавою Таццяна Сяргееўна.— Неяк усё яно ў жыцці... Трэба, выходзіць, і плаціць за ўсё... І ўсякаю платаю...
— Ну, а гэты... як ты яго называла... здаецца, Лёня? Ён што?
— Што ён,— зморшчылася Таццяна Сяргееўна.— Ездзіла ў сталіцу, знайшла яго... Сказала... Збялеў і ззелянеў... Лічы, захліпаў: «У мяне жонка, сын, не разбурай сям'і... Ратуй...» Грошы даваў, каб я... Каб нішто мяне з ім не звязвала... Адвярнулася ды пайшла... Нават нічога не сказала... Ды што казаць?! Бег услед, апраўдваўся...
«Аж дзіва,— падумала Лілія Іосіфаўна,— усе нашы дзяўчаты, хоць і не зайздросцяць майму лёсу, але чамусьці шукаюць у мяне паратунку: да мяне прыходзіла са сваім смуткам, са сваімі трывогамі Ларыса, калі была дзяўчынаю і яе Васілец быў у войску, мне ж прыходзілася памагаць у горы Маі Сцяпанаўне, калі ў яе не ўсё клеілася з Васілём, я ж супакойвала і Ірыну Васільеўну, што не маю замахаў на Пецю, да мяне ж у бядзе знайшла сцежку і гордая красуня Таццяна Сяргееўна... Як я ўсё роўна прыёмнік усяго гора, усёй бяды на свеце... А хто ж мне калі паможа? Ці ўсе думаюць, што я мала думаю пра сябе, пра свой лёс?»