— Вось гаварылі, што Васілец і Усціновіч не так паводзяць сябе, нічога ў іх не выйдзе...— сказала жонка,— Ажно вунь як у іх хораша. І жыць добра будуць, калі і пажэняцца.
— Вы ж першыя гаварылі, што з іхняга кахання нічога но будзе...— азвалася са спальні дачка.— Вы, мама...
— Ладна ты, падарожніца! Спі...— незалюбіла Вольга Піліпаўна.— Да добрых людзей ніякая гутарка не прыстае... Яшчэ і памагае. А ты вось ды Васіль... Гавары вам ці не гавары...
— Вы прывыклі вучыць і павучаць дзяцей у школе, таму і нас да сівых валасоў хочаце павучаць, не даяце нам самім пажыць,— зноў сказала са спальні дачка, і было крыўдна слухаць яе гэтыя словы, было крыўдна за свой клопат, за здароўе, што многа пайшло і на іх, на сваіх дзяцей. А яны вось як...
Яны прамаўчалі, хоць маглі папракнуць дачку, што і яна не раз не тое робіць, толькі псуе ім, бацькам, настрой ды здароўе.
— Я яечню спякла,— сказала яму жонка.
— Не хачу з раніцы есці,— адказаў ён.— Пайду. Сходзіш пасля ў школу і паглядзіш, каб яблыкі здымалі тэхнічкі. А Беленькай яшчэ раз напомні, каб назаўтра машыну выпісала. Не здадзім заўтра садавіны, то не будзе часу з ёю займацца, бо на днях ужо і канферэнцыя. А я зайду сёння на базу, пагавару з загадчыкам, каб узяў заўтра школьныя і нашы яблыкі.
— Напомню,— прамовіла жонка і пайшла за ім услед — правесці да варот і яшчэ нешта сказаць набалелае.
— Не ведаю, што рабіць з нашай суседачкай,— напраўду пабедавала яшчэ жонка,— памые бялізну і на наш гарод мыльную ваду, з усякімі парашкамі, вылівае, труціць зямлю.
— Пасля пра гэта,— зморшчыўся Іван Сямёнавіч.— Спярша трэба са сваімі дзецьмі разабрацца, а тады ўжо з суседкаю... Ды, можа, не варта крычаць, а трэба пагаварыць спакойна — і зразумее...
Жонка змаўчала. Згадзілася. Калі б была адпа, дык магла б і паспрачацца з суседкаю ад крыўды і злосці, а пры ім заўсёды стрымлівалася, а то і раілася. Гэтак яму ўдавалася ўжо даўно мірыць жонку і з настаўніцамі ў школе — сцішваць страсці...
— Ну, я пайшоў! — прамовіў ён, махнуў рукою жонцы і мінуў вароты.
Па вуліцы поўз нізкі белаваты туман. Ад яго было шэра, вільготна і досыць холадна. Нізка, лічы, пры зямлі слаліся на дварэ і пахкія дымы. Паблізу, ля суседавага калодзежа, убачыў Алеся Трахімавіча. Той — у куртцы, у цёплых чаравіках — выцягваў вядро са студні.
Сустрэліся позіркамі.
Іван Сямёнавіч кіўнуў галавою, і той кіўнуў у адказ. Але не загаварылі.
«Састарэў, расхварэўся Зубок,— ідучы ўжо сцежкаю ўзбоч вільготнага, расянага плота, падумаў Іван Сямёнавіч.— Мы, лічы, аднагодкі, але ён намнога старэй выглядае... Зусім ужо стары. Але трымаецца добра — не кволіцца з хваробамі, жартуе, стараецца быць увішным, як і маладыя... Можа, яго за гэта і любяць так усе?!.»
Падымалася, мусіць, вышэй лесу сонца — туман увачавідкі радзеў, спаўзаў і гусцеўся ў нізінах, ля лесу і на лузе. Над галавою вышэла, ледзь-ледзь вымалёўвалася блакітная смуга высокага неба.
«Некалі ж, у дзяцінстве, былі мы неразлучныя сябры: куды ён, туды і я, куды я, туды ён... Абодва добра вучыліся, не накінулі, як каторыя, вучобу на паўдарозе, а падаліся вышэй — вывучыліся за настаўнікаў. Абое агітавалі за калгасы, намагалі сельсавету, ладзілі з людзьмі, ваявалі ў вайну ў партызанах. Я камісарам атрада, а ён радавым. Пасля вайны неўзабаве зноў нашы сцежкі сышліся тут, у Міланьках, зноў, што ўмелі, як маглі, абодва аддавалі ўсё школе... Абодва не мелі хат — іх спалілі ў вайну немцы,— былі жадны кавалку хлеба, якой адзежыне, абодва пакрысе сталі на ногі, падгадавалі дзяцей, абжыліся, але... Чамусьці адчужыніліся адзін ад аднаго...»
Іван Сямёнавіч тупаў, шаргацеў сумкаю аб балоневы плашч і не мог пазбыцца думак пра Алеся Трахімавіча: апошняю нарою думаў пра гэта шмат, неяк шкадаваў, што ў іх так усё выйшла, хацеў зноў сысціся, патаварышкаваць, але не ведаў як. Праўда, яны не спрачаліся, размаўлялі нават у школе, але абодва, мусіць, гэтак жа адчувалі: няма-няма ў іх вялікай шчырасці. Але Іван Сямёнавіч бачыў яшчэ і іншае: у яго няма шчырасці і з астатнімі настаўнікамі, а Алесь Трахімавіч да іх цягнецца, і яны да яго цягнуцца — і ладзяць, таварышуюць, У астатнія вось гады аж на зайздрасць здружыліся Ларыса Іванаўна, Павел Мікалаевіч і Алесь Трахімавіч. Паглядзіш, як яны ладзяць, як ім добра, і ные душа: а ты нейкі ўсё ж адзінокі, да цябе так не цягнуцца людзі. Перш за ўсё ў табе бачаць дырэктара, а не чалавека...
«А пачалося гэта ў нас з Зубком за два гады перад пяцідзесятым годам,— бруілася думка.— Тады мяне выбралі парторгам калгаса, а неўзабаве — і членам райкома партыі. Канечне, як я цяпер разумею, Зубок мне не зайздросціў, што я падняўся вышэй, што знаёмы, блізкі з начальствам, бо ён таксама не сядзеў толькі ў школе, а рабіў і іншае — быў палітінфарматарам, ставіў у вясковым клубе спектаклі, бываў дома ў сваіх вучняў... Але думалася, што я ўсё ж падняўся вышэй, больш раблю, больш значны, чым мой сябрук...— Іван Сямёнавіч аж зморшчыўся: яму стала няёмка. Ая! азірнуўся: можа, хто бачыць яго цяпер? Здаецца, нікога вакол на дварэ не было.— А потым думаў я, што і ў школе мне няма раўні, і ўсе павінны рабіць тое, што я скажу. Калі хто пярэчыў, здавалася: яны супраць мяне. А парою Зубок быў супраць, адстойваў нешта сваё ці заступаўся за іншых... Мы мала спрачаліся, хоць і былі парою бурныя сцэны, але я ў душы вельмі злаваўся, думаючы, што ён падрывае мой аўтарытэт... Многія, як сёння разумеецца, добрыя настаўнікі мусілі з'ехаць са школы, а пра працу Алеся Трахімавіча было маўчанне, хоць было за што яго пахваліць і ў школе, і ў раёне, словам, можна было яго высока падняць... "Ён, Зубок, усё гэта, канечне, разумеў і ўсё больш аддаляўся, а да мяне прыбліжаўся ўсё болей Вяртун. Малады, кемны, усё вось гэта адчуваючы. І я прыблізіў яго да сябе, зрабіў завучам і парою праз яго помсціў Зубку,— Іван Сямёнавіч зноў засаромеўся, пацёр лоб, шчокі, як усё тое, даўняе, адганяючы ад сябе.— Скажу: схадзі да яго на ўрок і знайдзі такое, каб тыцнуць носам. І Вяртун ішоў, шукаў, хоць потым Зубок больш яго тыцкаў: да яго ўрокаў проста-такі няможна было прыдрацца, а Вяртун яшчэ прыдзіраўся не зусім умела... Але некаторых, што ішлі за Зубком, Вяртун памог выжыць са школы... А потым я ўжо зайздросціў Зубку. Ішоў час, у вёску наехала шмат інтэлігенцыі. Стаў саўгас — прыехаў новы парторг, заявіліся адукаваныя аграномы, інжынеры, старшыня сельсавета, і мая дапамога, лічы, ужо не трэба. Можна было ўжо і без мяне абысціся, і ўсе як астылі да мяне... Прыгарнуўся я больш да школы і адчуў: а я адстаў ад яе, там ужо царуе Зубок, стаў майстрам-настаўнікам... І слава знайшла яго: Зубка пачалі хваліць інспектары раёна і вобласці, хваліць на настаўніцкіх канферэнцыях, запрашаць у іншыя, лепшыя школы раёна. Але Зубок нікуды не паехаў, застаўся тут як бы ў цяні і гэтым зацьміў мяне. Як і не было на яго стомы, а я быў ужо стомлены... А тут трэба было не толькі кіраваць, але і сабраць добрых настаўнікаў, натхніць іх на добрую працу, на пошукі... Паднатужыўся, не здаўся на волю лёсу — і зусім падбіўся. Стаміўся. Душою. А вось Алесь Трахімавіч падарваў здароўе, знясіліўся, а душою як малады... А чаму? Хочацца-хочацца не раз па-мудраму ўжо, шчыра пагаварыць з ім пра многае ў жыцці-быцці, пра школу, пра школьную навуку — ды чамусьці не знаходзяцца тыя сцежкі да шчырасці, сяброўства. Маўчым абое, усё разумеем, парою — што, можа, гэтага ніхто і не заўважае — памагаем адно аднаму, стараючыся, каб гэтага і ніхто не заўважыў... А Алесь Трахімавіч змеціў, што я стаміўся. Таму і маўчыць, таму і стараецца моўчкі памагчы... І гэта добра, так і трэба. Але разам з тым мне гэта і цяжка адчуваць... Я вось яго не разумеў, а ён мяне і тады, і цяпер зразумеў...»