Ён азіраў балота, як гаспадар, як чалавек, якому трэба выбраць месца для работы. Ссунуўшы фуражку з патыліцы на лоб, на самыя вочы, што ён рабіў часта, калі быў заклапочаны, палкоўнік з-пад казырка ўважліва аглядваў незнаёмы прастор.
Справа, сярод балота, значылася шэрая, з жоўтымі глінянымі плямамі дарожка. Бяссонаў зацікавіўся ёю.
— Чыгунка была,— сказаў зацягнуўшыся генерал,—вузкакалейка. Разабралі немцы...
— Які там грунт?
— Цвёрды. Звычайны насып, праўда, невысокі.
Справа i злева ад чыгункі, у глыбіні зеленаватага прасцягу, добра акрэсліваліся чорныя, з простымі лініямі тарфянікі; наперадзе, кіламетры праз тры, млела ў плыўкай блакітнай смузе невысокая выспачка.
На ёй гарбаціўся разбураны цагляны будынак. Бяссонаву трэба будзе прабівацца з машынамі туды. Як прайсці з танкамі праз гэты вялізіны, зыбкі тарфяны абшар? Вядома, толькі па насыпу, іншага выбару няма. Пакласці ад узгорка да насыпу грэбельку — тут, мусіць, будзе з паўкіламетра,— а далей па той простай вузенькай дарожцы, да астраўка.
Што ж за выспаю? Таксама балота, яшчэ большае, на якім толькі дзе-ні-дзе грэюцца абнадзейлівыя вузкія насыпы, якія цягнуцца на захад. Трывалы грунт, жаданы шырокі прастор, дзе можна разгарнуцца — далёка.
Генерал расказаў, што ў балотах, перад імі выяўлена некалькі паралельных абарончых ліній, уся шырыня якіх перавышае два дзесяткі кіламетраў. На астраўку — вялікі ўмацаваны вузел, з якога немцы падтрымліваюць свае часці навокал. Гэты нешырокі «пятачок» увесь шчэрыцца гарматамі.
— Арэшак, што i казаць, моцны!— прамовіў Бяссонаў, калі камдыў намаляваў поўную карціну абароны.
— Сем месяцаў яны тут усё капалі, будавалі, мініравалі,— адгукнуўся Шчарбацюк.
Ён зняў фуражку i выцер запацелы цыратавы абадок унутры. У яго была шырокая ружовая лысіна, якую прыкрывалі толькі некалькі бялявых валасоў, зачэсаных назад,— ад гэтага генерал здаваўся старэйшым за свае сорак чатыры гады. Твар жа ў яго быў яшчэ свежы, амаль без маршчын, поўны, з мяккімі рысамі i дабрадушнымі таўставатымі губамі.
— Ну, я думаю, у вас для гэтага будзе добры малаток. Вас не пакрыўдзяць. I птушак, i запалак падкінуць. Багацеем становіцеся, генерал,— гаспадарка, што ў арміі.
— Клопату прыбавіцца. Адна галава — на ўсё!..— паскардзіўся Шчарбацюк, але было відаць, што ён задаволены гэтым.
Маёр-пехацінец прамовіў:
— Хоць бы тут зямля як зямля была, а то дрыгва адна! Тут i разгарнуцца недзе.
— Зямля добрая. Наша, савецкая!— заўважыў спакойна генерал-маёр.
З нямецкага боку правылі некалькі мін, шмякнуліся поблізу КП. Маёр занепакоіўся, ці не засеклі ix немцы. Сонца хілілася да захаду, i на тым баку маглі заўважыць бляск шкелца стэрэатрубы. Але наступныя міны ўпалі далей. Бяссонаў сабраўся ісці назад.
— Правядзі ix, старшына,— сказаў генерал аднаму пехацінцу,— ды вяртайся хутка. Тут табе работа ёсць. Будзьце асцярожны,— папярэдзіў генерал, паціснуўшы танкістам рукі.— Недзе злева снайпер сядзіць, уранку сержанта ў мяне забіў. Уцэліў, нягоднік, проста ў скроню.
На адным павароце вузенькага, звілістага ходу старшына даў знак прыгнуцца да вямлі. Дзесяткі два метраў усе паўзлі. Калі вышлі на спакойнае месца, старшына, атрасаючы з каленяў ліпкія камячкі гліны, прамовіў:
— Чорт! Колькі я зямлі прапоўз, палічыць бы цікава. Мусіць, не адну сотню кіламетраў. Штаноў адных парваў дзесяткі тры за вайну. Больш за ўсё, праўду кажучы, на каленях i ірваліся. I штаны, здаецца, нічога, жыць бы ім яшчэ, жыць, а на каленях свецяцца!
2...
Ноч. Грымне, пракоціцца блізка ці далёка гарматны выбух, рассыплецца частая, заядлая кулямётная чарга, i наступіць на нейкі час цішыня.
I чуваць тады: мірна, лагодна шэпчуцца, пакалыхваюць свае пругкія тонкія галіны пад лёгкім чэрвеньскім ветрам беластволыя бярозкі. Дробна, несціхана трапечуць лісточкі асін. Недзе сонна запырхала крыламі птушка.
Колькі разоў быў у баі, прывыкнуць, здаецца, пара, а вось жа не, — перад кожным насцярожваешся, падбіраешся, непакоішся!
Аляксей праходзіў паволі па роце. Усюды, каля цёмных маўклівых машын, якія ледзь віднеліся між дрэваў, спалі, спачывалі танкісты.
Каля адной «трыццацьчацвёркі» старшы лейтэнант убачыў нерухомую постаць, што стаяла, абапершыся аб гусеніцу. Ён падышоў бліжэй, запытаўся:
— Хто?
Гэта быў Колышаў.
— Не трэба,— сказаў Аляксей, заўважыўшы, як лейтэнант выпрастаўся.— Што, Колышаў, не спіцца? Думкі якія-небудзь адольваюць? Заклапочаны чым?.. Ці, можа, успаміны найшлі?