На вуліцы плынь войск амаль не спынялася. Гулі працавіта машыны, дробна стукацелі фурманкі.
Юрый і Міхалап гаварылі пра Мінск. Разважалі, што ім давядзецца ўбачыць у горадзе, як лепш жыццё там наладжваць.
Неспадзявана да кастра падышоў высокі чарнявы чалавек у афіцэрскім кіцелі, на якім ад святла полымя бліснула залатая зорачка. На плячах яго былі палявыя генеральскія пагоны. Генерал уважлівымі вачыма, у якіх заігралі водсветы агню, паглядзеў на людзей, што сядзелі наўкруг, прывітаўся:
— Добры вечар, таварышы!
Усе вайсковыя, і нават Міхалап, ускочылі, уразнабой адказалі на прывітанне.
— Камандуючы,— пачуў Жывіца ўсхваляваны шэпт.— Чарняхоўскі...
Туравец падаў генералу чурбачок, на якім сам сядзеў. Чарняхоўскі сеў, зняў фуражку і звыкла пагладзіў рукою валасы, якія непаслухмянаю хваляю ўздымаліся над высокім чыстым ілбом.
— Чужы самалёт не наклічаце на сябе?
— Не... Агонь — дробненькі, таварыш камандуючы...
— Пацягнула да вогнішча, таварыш генерал? — адгукнуўся Міхалап.
Генерал зірнуў на яго:
— Дзе вогнішча, там свае людзі. Салдаты...
— Ясна! Салдат без кастра, як без кацялка...— дадаў нехта з байцоў.
— Прывычка, таварыш генерал...
— У каго ж гэта так любяць кастры? Вы якой...— Чарняхоўскі, відаць, хацеў запытацца «часці», але, абвёўшы позіркам усіх, хто сядзеў навокал, спыніўся: — Дык мы ж знаёмыя, аказваецца!
— Так точна, таварыш генерал,— адказаў малодшы лейтэнант Праворны.— Вы былі ў нас на пярэднім краі каля вышыні 186.
— Помню, таварыш гвардыі малодшы лейтэнант... Праворны,— на хвіліну запнуўшыся, каб прыпомніць, назваў камандуючы.
— Непакоіўся я тады за вас,— прыгадаў генерал-палкоўнік,— ці справіцеся з задачай...
Стала вельмі ціха. Усе байцы цяпер сачылі за генералам, чакалі: ну і як, хіба падвялі?
— Так, непакоіўся... Але — паверыў вам... І — не памыліўся.
— Можаце заўсёды спадзявацца, таварыш генерал,— адгукнуўся нечы задаволены голас.— Не сумнявайцеся ў нас!
— Гвардзейцы Шчарбацюка, таварыш камандуючы,— будзьце пэўны!
— Я цяпер і не сумняваюся. Думаю, што вам можна даверыцца... Калі будзе асабліва цяжкая задача — пашлю гвардзейскую Шчарбацюка! Улічыце!
— Будзем помніць, таварыш генерал!..
Чарняхоўскі адразу перавёў гаворку на нядаўнія
падзеі — баі за Оршу. Камандуючага цікавіла, што давялося салдатам убачыць і зазнаць у вулічных схватках.
Салдаты пачувалі сябе ў прысутнасці камандуючага ўсё яшчэ крыху напружана і абмяжоўваліся толькі тым, што адказвалі коратка на запытанні. Генерал-палкоўнік стараўся непрыкметна прыцішыць гэтую напружанасць, зрабіць размову больш вольнай.
— Ну, а сустрэчы цікавыя былі?— пабліскваючы вачыма з-пад чорных прыўзнятых брывей, ён дапытліва зірнуў на Юрыя.— У вулічных баях часта здараюцца цікавыя сустрэчы!
— Былі. Вядома, былі, таварыш генерал...— твар Юрыя раптам ажывіўся: — Вось на ўскраіне... Ідзем мы і ідзем напагатове... Адзін дом абышлі, другі. Як на ўзводзе баявым, ступаем... Потым пачынаем прабірацца паўз вялікі хлеў... І тут раптам, таварыш генерал,— перада мною тварам да твару два фашысты... Адзін вылупіўся на мяне, пабялеў, другі — за аўтамат... Каб секунду я спазніўся — каюк мне. Але я апярэдзіў! І вось чаму — у іх аўтаматы былі на рамянях. А ў мяне — у руках!.. Я аднаго — адразу чаргою ва ўпор. А другі,— а другі ўзняў рукі...
— Добра! — прамовіў Чарняхоўскі.— Гэта па-гвардзейску. Сябе выратаваў і ворага адолеў... А ўсё з-за нейкай долі секунды. Вось што значыць секунда ў вулічным баі... Тут зброю заўсёды трымай напагатове, патрон — у патронніку! Гэта асноўнае правіла. Адзін міг прамарудзіш — і загубіш сябе...
— Там вока трэба востра трымаць!
— А дзе вы, таварыш гвардыі ефрэйтар, ідзеце ў часе бою на вуліцы? — запытаўся нечакана камандуючы ў чарнавокага быстрага ефрэйтара Шарыфутдзінава. У вачах генерала мільганула хітраватая таварыская ўсмешка: «А ну, ведаеце?»
— Дзе? Каля платоў...
Хітраватыя агеньчыкі згаслі.
— Можна каля платоў. А яшчэ лепш — дварамі... А як вы цераз вуліцу перабягаеце?
— Хутка, вельмі хутка. Па аднаму або ўсім аддзяленнем...
— Толькі не на скрыжаванні! — заўважыў проста камандуючы.— Вось што яшчэ, таварышы,— у вулічным баі першы друг — граната... Бяры іх пабольш з сабою. Падбірай на дарозе, калі пападуцца, навучыся скарыстоўваць трафейныя!.. Граната — лепшы памочнік у такім баі!
Салдаты з вялікай увагай слухалі Чарняхоўскага. Было чаго слухаць, ён гаварыў з такім веданнем справы, нібы сам наступаў як салдат у вулічных баях. Трэба сказаць, што Чарняхоўскі наогул глыбока цікавіўся самымі рознымі франтавымі справамі і добра разбіраўся ў іх,— найбольш крыўдным словам у яго было слова «прафан» або «прафанства». Калі гэта слова камандуючы адрасаваў каму-небудзь з камандзіраў, то гэта значыла, што ён робіць самую строгую вымову.