- Л╕та.
- Цудо╝на. Л╕та, кал╕ ╝жо пайшла такая бяседа, дазвольце ╕ для вас што-небудзь замов╕ць. Кал╕ ласка, не адма╝ляйцеся, - дада╝ ён з усмешкай, убачы╝шы, што ╝жо я зб╕раюся ╝цячы.
Я задумалася. Сташак выгляда╝ зус╕м бяскры╝дным.
- Ну...зацукраваныя ф╕ялк╕, - сказала я пасля кароткай па╝зы. Насамрэч мне да╝но хацелася ╕х пакаштаваць, ды грошай было шкада.
Каначык выкана╝ абяцанне, ╕ ╝ той дзень я атрымала свае прэм╕яльныя. Я падышла да шкаляра ╕ на наступны дзень, ╕ яшчэ праз дзень таксама. Кожны раз ён заказва╝ для нас абодвух каву з як╕м-небудзь печывам, хоць я яго не прас╕ла. Карчмар прэм╕яльных мне больш не дава╝ (яшчэ чаго!), але гэта мяне ╕ не ц╕кав╕ла. Мяне цягнула да Сташака. З ╕м было лёгка ╕ проста. Мы яшчэ больш збл╕з╕л╕ся, кал╕ ён даведа╝ся, што я родам з прымор'я. Ён, аказваецца, таксама з Дольнай Зямл╕. Перасяленец. Кал╕ аднойчы ён прапанава╝ праводз╕ць мяне дадому, я не пярэчыла. Мы ╕шл╕ па пустыннай вул╕цы, цьмяна асветленай алейным╕ л╕хтарам╕ - я ╝ простай сукенцы ╕ жакец╕ку, ён у зрэбным п╕нжаку ╕ са студэнцкай кайстрай цераз плячо. Побач з ╕м я пачувалася неймаверна моцнай. Мне здавалася, што кал╕ да нас прычэпяцца як╕я-небудзь забулдыг╕, менав╕та мне давядзецца абараняць Сташака, а не наадварот. Ён выгляда╝ так╕м бяскры╝дным, нават безабаронным - хударлявы, са светлым╕ ╝скудлачаным╕ валасам╕ ╕ блак╕тна-шэрым╕ вачыма за шкельцам╕ акуляра╝. Хаця тое, што ён гавары╝, трох╕ насцярожвала. Мы ╝спам╕нал╕ Дольную Зямлю. Новая мяжа ╤мперы╕ прайшла ╝здо╝ж л╕н╕╕ дзюн, гавары╝ Сташак. Але там, за морам, няма н╕чога, апроч Абшара╝ Цемры. Кал╕ адтуль што ╕ нападзе, то гэта будуць не людз╕, ╕ калючым дротам ╕х дакладна не спын╕ць. А прыморцы жыл╕ там стагоддзям╕. ╤х выгнанне н╕чым не апра╝дана. Гэта злачынства. Дый уся г╕сторыя Рамейскай ╤мперы╕ - суцэльная чарада злачынства╝. У Цытадэл╕ зборышча бандыта╝, крывадушн╕ка╝ ╕ атрутн╕ка╝. Зрэшты, яны ╝се так╕я. Нацыя шаленца╝. Нездарма кажуць: каб зразумець рамейца, трэба самому зраб╕цца вар'ятам, як Ойген Блажэнны... Тут Сташак замо╝к, быццам усвядом╕╝шы, што ляпну╝ л╕шняе, ╕ паспешна змян╕╝ тэму гутарк╕. Ён ужо веда╝, што мой брат служыць ва ╝нутраных войсках.
Сташак праводз╕╝ мяне да рэйкавай дарог╕, ╕ там мы з ╕м разв╕талася. У свой барачны квартал я яго не павяла. Не хацела паказваць, як мы жывём. У той вечар я до╝га не магла заснуць. Ляжала на тахце, успам╕наючы нашу сённяшнюю гутарку. Усё, што гавары╝ Сташак, было прав╕льна. Дз╕╝на, але ён услых прамов╕╝ менав╕та тое, аб чым я сама ╝весь час разважала. Тольк╕ ╝ мяне бы не атрымалася выказаць свае думк╕ так прыгожа ╕ складна. Усётк╕ Сташак вучоны шкаляр, а я грубая неадукаваная дзе╝ка. Аднак мысл╕м мы з ╕м абсалютна аднолькава. Ойген Блажэнны, гэта ж трэба. Звар'яцець, каб зразумець рамейца. Яшчэ чаго. Не жадаю я ╕х разумець. Я ╕х проста ненав╕джу.
------------------------
* Тут А╝тарку зно╝ натхн╕л╕ В╕зантыйск╕я беспрадзельшчык╕. Падобныя законы ╝ ╕х сапра╝ды был╕. Неймаверна, ╕ гэтыя людз╕ забаранял╕ нам...добра, добра не будзем.))
** Народны Вяшчальн╕к - абсалютны аналаг VE ('Фолькс-Эмпфенгер'), прапагандысцкай плявузгалк╕, якая выкарысто╝ва╝лася ╝ адной заходняй кра╕не ╝ першай палове 20 ст.
Свята
Набл╕жалася з╕ма. Дн╕ карацел╕, ночы раб╕л╕ся ╝сё больш глух╕м╕ ╕ цёмным╕. На Абшарах Цемры за скал╕стым╕ выспам╕ нараджал╕ся лютыя с╕веры, веял╕ з-за мора, выхалоджваючы зямлю. У Месяц Зн╕чак - Ноэмврыас па-рамейску - Па╝ночнае Мора роб╕цца ледзяным ╕ чорным, як св╕нец. У цёмных гротах Захавальн╕ка Сно╝, каля самага краю зямл╕, зараджаюцца штормы ╕ буры, а дэманы глыб╕нь падымаюцца на паверхню, ╕ асядла╝шы вадзяных кон╕ка╝ з пенным╕ грывам╕, носяцца па-над морам не╝таймаванай кавакальдай, гонячы перад сабой равучыя валы. З выццём ╕ енкам абрынаюцца яны на пясчаны бераг ╕ разб╕ваюцца аб камян╕ хвалярэза╝, рассыпаючыся на м╕рыяды халодных пырска╝ - а з берага глядзяць на мора хмурныя, пустынныя выдмы...
Потым прыйшла з╕ма, ╕ пачал╕ся святы. Першае Аб'я╝ленне Вышняга. Дзень Уз'яднання адзнача╝ся тольк╕ ╝ Па╝ночнай Прав╕нцы╕. Аб'я╝ленн╕ Вышняга святкавал╕ся ва ╝сёй ╤мперы╕. У гэтыя дн╕ працаваць не належыла. Людз╕ мус╕л╕ наведваць урачыстыя ╕мшы ╝ храмах ╕ бав╕ць час ва ╝лонн╕ сям'╕. З нагоды свята на плошчах ╕ ╝ гарадск╕м садзе ладз╕л╕ся к╕рмашы ╕ гулянн╕. Там гучала музыка, ╕ можна было нават патаньчыць. Гэта дазвалялася. Пад забаронай был╕ тольк╕ семгальск╕я музычныя ╕нструменты. Трохструнныя скрыпк╕, як╕я ╝ народзе звал╕ся 'балотным╕'. Жалейк╕ з рогу ╕ бяросты. Колавыя л╕ры з маркотным╕ галасам╕, падобным╕ на плач. Маленьк╕я дуды, як╕я выраблял╕ з каз╕ных шкур ╕ ╝прыгожвал╕ кветкам╕ ╕ каляровым╕ стужкам╕. Усё гэта было па-за законам. Спакваля жыхаро╝ Прав╕нцы╕ прывучал╕ да рамейск╕х трысняговых флейт, лютня╝ ╕ цытра╝. Я так ╕ не здолела ╕х палюб╕ць. Музыка рамейца╝, не пазба╝леная пэ╝най прыгажосц╕ ╕ гармон╕╕, за╝сёды здавалася мне нейкай дз╕╝най, чужой...
Сташак не бы╝ аматарам вул╕чных гуляння╝, ╕ я пацягнула яго на к╕рмашовую плошчу ледзь не с╕лком. Ну сапра╝ды, нельга ╝весь час плеснець над кн╕гам╕. Народу на плошчы было няшмат, але мяне гэта тольк╕ ╝зрадавала. Не люблю та╝кан╕ны. На зацярушанай снегам брукаванцы стаял╕ шап╕к╕ з востраканцовым╕ дахам╕ ╕ прыла╝кам╕, аздобленым╕ яловым╕ гал╕нкам╕ ╕ л╕хтарыкам╕ з рознакаляровым╕ шкельцам╕. Побач на вуголл╕ смажыл╕ мяса ╕ каштаны, у вял╕зным чане размешвал╕ падагрэтае в╕но. Пасярод плошчы вул╕чны музыка гра╝ на лютн╕, каля яго па╝колам стаял╕ людз╕, некальк╕ пар таньчыл╕.
Я бачы╝ во╝ка, л╕су ╕ зайца,
Яны скакал╕ вакол карча... *
Спачатку мы са Сташакам куп╕л╕ па прыгаршчы гарачых каштана╝, густа перасыпаных соллю, потым я павалакла яго да шап╕ка з таварам╕ для паненак. Я до╝га разглядвала прылавак ╕ нарэшце куп╕ла кавалак мыла з лавандай ╕ скрыначку воску для вусна╝. Больш я дазвол╕ць сабе не магла, бо грошай у мяне было зус╕м нямнога. Канечне, Сташак прапанава╝ расплац╕цца за мяне, але я наадрэз адмов╕лася. Ён ╕ так вечна сядз╕ць без грошай (бедны шкаляр), не хапала яшчэ, каб я выкленчвала ╝ яго "на шп╕льк╕". Потым мне захацелася падысц╕ да лютн╕ста ╕ магчыма, нават патаньчыць. Чаму б ╕ не? Мелодыя была жывенькая.
Вакол пня ╝ дубраве цёмнай
Таньчыл╕ заяц, л╕са ╕ во╝к...
- Стах! - пачула я ╝ сябе за сп╕най.
Я аз╕рнулася. Ян. На ╕м была цыв╕льная вопратка - падшываная куртка наросхрыст, суконныя нагав╕цы ╕ з╕мовыя чарав╕к╕, давол╕ стаптаныя. Пэ╝на, у казармах дал╕ выходны з нагоды свята. Без ун╕формы ён выгляда╝, як звычайны маладзён з прадмесця. ╤ мяркуючы па ╝с╕м, бы╝ добра паддаты.
- Вось, чорт... - сказала я ╕ адвярнулася.
- Стах, я каза╝ табе - не лезь да маёй сястры. Каза╝ табе, так? - крыча╝ Ян. Язык ╝ яго трох╕ заплята╝ся.
- Ян, супакойся, - ц╕ха сказа╝ Сташак.
- Л╕та, хадзем дадому!
Ян схап╕╝ мяне за руку ╕ рэзка развярну╝ тварам да сябе. Я выразна адчула карамельны пах "палёнк╕" - пойла са сп╕рытусу, злёгку разведзенага вадой ╕ зваранага з цынамонам, ╕мберцам ╕ паленым цукрам. Упадабаны напой стражн╕ка╝. К╕слай чарв╕╝кай яны грэбуюць, чарв╕╝ку жлукцяць тольк╕ прапойцы.
- Чорт, ды ты ╝ вусц╕лку. Бачыла б цябе мац╕. Яна бы з сораму згарэла, - гаварыла я, спрабуючы яго адштурхнуць.
Мне сапра╝ды было сорамна. Я гатова была скрозь зямлю правал╕цца. На нас ужо пачал╕ аз╕рацца.
- Л╕та, цябе павесяць праз яго! Ты хоць ведаеш, хто ён так╕? Хто ён? Ведаеш? - выкрыква╝ Ян, цягнучы мяне з плошчы.
Спрабуючы адб╕цца, я ╝рэшце пасл╕знулася на ко╝зк╕х камянях ╕ ╝пала, моцна выця╝шыся аб брукаванку. Потым Сташак каза╝, што яму падалося, быццам Ян мяне штурхну╝. Ён зраб╕╝ крок да Яна ╕ ╝зя╝ яго за ка╝нер.
- Слухай, лайно малое. Стражн╕к чорта╝. Так╕ смелы без ун╕формы? - прагавары╝ Сташак. Ён нават лаяцца як след не ╝ме╝.
Ян глядзе╝ на яго зн╕зу ╝верх. Сташак бы╝ вышэйшы за Яна ╕ старэйшы на чатыры гады.
- Што, крамольн╕к? Хочаш па-мужчынску? Ну давай па-мужчынску. Ц╕ ты мужадзева? - гавары╝ Ян, хмылячыся.