╤х поз╕рк╕ сустракаюцца ╕ перакрыжо╝ваюцца, як з╕райск╕я ятаганы. Валогу адразу роб╕цца ня╝тульна. Гэтая чарната ╝ ╕хн╕х вачах за╝сёды роб╕ць на яго непрыемнае ╝ражанне. Глядз╕ш, як чорту ╝... Кажуць, быццам у ╕х мяняецца колер вачэй пасля смерц╕. Так гэта ц╕ не, Валога не ведае. Не выпадала яшчэ заз╕рнуць у вочы мёртваму рамейцу.
- Дзе Во╝чак? - пытаецца Валога.
Арыштант узн╕мае вочы да стол╕.
- У лесе, напэ╝на, - прама╝ляе ён глыбакадумна. - Альбо ╝ пол╕. Дзе ╕м яшчэ быць, ва╝чкам вашым?
Валога з с╕лай ляпае далонню па стале.
- Не трэба прык╕двацца ╕дыётам, Йорхас, - ён адчыняе шуфляду стала, выцягвае адтуль парабелум са сп╕лаваным нумарным знакам ╕ кладзе яго на стальн╕цу. - Як ты гэта патлумачыш?
- Не маё, - адказвае той абыякава.
- З гэтага ствала был╕ застрэлены двое ╝па╝наважаных. Як╕я мус╕л╕ арыштаваць аднаго небяспечнага крамольн╕ка. Не╝забаве пасля беспарадка╝ на Тры╝мфальнай, - паведамляе Валога. Кожную фразу ён прагаворвае павольна ╕ з расстано╝кай - так звычайна гавораць з ╕ншаземцам╕ альбо са слабым╕ на галаву.
- Вашыя калег╕? Прым╕це спачуванн╕, - адказвае арыштант.
- Горш. Гэта был╕ людз╕ з асаб╕стай аховы Намесн╕ка. Ул╕п ты, Йорхас.
- Вось заладз╕╝, камандз╕р. Не ведаю я н╕як╕х крамольн╕ка╝, - спакойна прама╝ляе арыштант. - ╤ наогул. Я буду даваць паказаньн╕ тольк╕ ╝ прысутнасц╕ начальн╕ка службы бяспек╕ Прав╕нцы╕.
Валога ╝ск╕двае брыво. Ого, як╕я размовы пайшл╕.
- Начальн╕ка табе? - пытаецца ён з ╕рон╕яй. - А чаго адразу не Намесн╕ка? Магу арган╕заваць а╝дыенцыю. Але май на ╝вазе, з крамольн╕кам╕ ╝ яго размова кароткая. Уласнаручна галаву адкруц╕ць ╕ на тычку нацягне. Люб╕ць ён гэтую справу.
- Рук╕ каротк╕я. Я буду разма╝ляць тольк╕ з Сэтам Сфага, начальн╕кам службы бяспек╕, - упарта па╝тарае арыштант.
- Спёкся твой начальн╕к. Турнуць яго хутка за распусту ╕ ганебныя сувяз╕. А гутарыць ты будзеш са мной.
Арыштант ма╝чыць. Валога падымаецца з-за стала ╕ пачынае расхаджваць па дапроснай, закла╝шы рук╕ за сп╕ну. Арыштаваны сочыць за ╕м спадылба.
- Йорхас, у цябе месцам жыхарства значыцца Лунн╕чка. Ты ╝ стал╕цы што раб╕╝? - пытаецца Валога.
- Ды вось, прыеха╝ да цётк╕ Сорэкс у вясёлы дом, - адказвае той, хмылячыся.
Валога ╝см╕хаецца.
- Як, падчас бунту? - кажа ён з недаверам.
- Ну, а што? У вас бунт, а ёй свежых дзевак завезл╕, - арыштант выдае непрыстойны смяшок. - Кажуць, усе няв╕нн╕цы. Ага, ведаем так╕х. За падвойную цану ╕дуць.
Валога к╕вае.
- Маеш рацыю, Йорхас. Хто ж ╕х не ведае. Няв╕нн╕цы драныя.
Ён заходз╕ць арыштанту за сп╕ну, бярэ яго за валасы ╕ з усёй с╕лы б'е тварам аб стол. Турэмшчык Кходз╕ пачынае гучна ржаць, але сустрэ╝шыся поз╕ркам з Валогам, адразу ж зма╝кае. Арыштант больш не смяецца. Зак╕ну╝шы галаву, ён спрабуе спын╕ць кро╝, якая льецца ╝ яго з носу ╕ капац╕ць з падбароддзя на кашулю. Выцерц╕ твар ён не можа, бо рук╕ яго ╝ кайданках.
- Дзе Во╝чак? - пытаецца Валога.
- Ты лягчэй давай, канторшчык, - кажа арыштант. - Не ведаю я н╕як╕х Во╝чака╝.
- Увечары пасля расстрэлу плошчы ты чым займа╝ся? - пытаецца Валога.
- От жа, прыста╝, як лайно да падэшвы. Не ведаю я! Не помню! - выкрыквае арыштант.
- Веру, што не помн╕ш, - уздыхае Валога. - А кал╕ памяць асвяжыць?
Валога падае знак турэмшчыку. Той тольк╕ таго ╕ чакае. Усм╕хаючыся, Кходз╕ набл╕жаецца да арыштанта, прыста╝ляе а╝таматычны хлыст да ягонай шы╕ ╕ нац╕скае на спуск. Чуецца трэск, ╕ арыштант у сутаргах вал╕цца на падлогу. Цела яго выг╕наецца дугой, на вуснах выступае пена. Курчы до╝жацца з па╝хв╕л╕ны, потым арыштант зац╕хае. Абл╕чча яго роб╕цца шэрым, як пергамент, дыханне ледзь чутна, але ён у по╝най прытомнасц╕. Малайчына, Кходз╕. Кал╕ б удар бы╝ крыху мацнейшы, арыштант бы папросту самле╝, а гэтага нам не трэба. Валога сх╕ляецца над ╕м ╕ цярпл╕ва па╝тарае сваё пытанне:
- Дзе Во╝чак?
- ╤дз╕ к чорту, - хрып╕ць той.
Валога адступае. К╕вае турэмшчыку. Кходз╕, не перастаючы ╝см╕хацца, падыходз╕ць да чалавека, распасцёртага на падлозе, ╕ з размаху б'е яго ботам пад рэбры. Пытальна глядз╕ць на Валогу. Той ма╝чыць. Тады турэмшчык нанос╕ць яшчэ адз╕н удар. ╤ яшчэ.
- Досыць, - кажа Валога.
- Як скажаце, начальн╕к, - адказвае Кходз╕ бадзёрым голасам.
Мажл╕ва, ён паводз╕ць сябе занадта развязна ╝ прысутнасц╕ агента Тайнай Канцыляры╕. Але сёння можна. Сёння яны, Шпег ╕ турэмшчык, ╝ адным войску. Прав╕нцыя супраць метрапол╕╕. Стоячы поруч, яны з пагардай паз╕раюць на чалавека, як╕ курчыцца на падлозе, спрабуючы глынуць паветра.
- Вэл, даражэньк╕. Ты давай ужо ╝сведамляй, - кажа Валога, - Гэта на вол╕ вы гаспадары. А тут я над табою ╕ цар, ╕ бог. Я, ╕ яшчэ Кходз╕. Будзеш натурыцца - зроб╕м так, што ты ╝ласныя вантробы пачнеш выхаркваць. А ╝ справаздачы нап╕шам, што так ╕ было. ╤ пра Сэта свайго забудзь, ён табе не дапаможа. Дык што, успомн╕╝ што-небудзь? Дзе Во╝чак?
- Шпег, ты кайданк╕ здым╕, а? А то ╝жо рук╕ апруцянел╕, - ц╕ха гаворыць арыштант.
- Што? Я не расчу╝, - адказвае Валога, прыкла╝шы далонь да вуха.
- Я горад дрэнна ведаю. Вул╕цу не назаву. Але магу паказаць. ╤ дом, ╕ кватэру. Там яны хаваюцца, - кажа арыштант. Голас яго гучыць слаба.
- Вось гэта прав╕льна. Адразу б так, - ухвальна гаворыць Валога. - Не ╝здумай тольк╕ хлус╕ць мне, Йорхас. ╤накш гутарыць будзеш ужо не са мной, а асаб╕ста з Намесн╕кам. А Намесн╕к наш чалавек сур'ёзны, сам ведаеш. З капустай зварыць ╕ на сняданак з'есць.
Апошнюю фразу Валога прама╝ляе на семгальскай мове. Усё ро╝на гэты рамеец не зразумее. Усе яны аднолькавыя. Жывуць тут па дзесяць гадо╝, але не ведаюць ан╕ слова з тутэйшай мовы
- Падав╕цца. Кайданк╕ здым╕, - адказвае арыштант
Глядз╕ ты, зразуме╝ усётк╕.
- Кходз╕, давай ключ, - кажа Алех Валога.
Хутка ж ён злама╝ся. Мы ж, л╕чы, яшчэ ╕ не пачынал╕. Зрэшты, чалавек, як╕ прайшо╝ Фарнагск╕ Астрог ╕ самерытавыя шахты, выходз╕ць на волю ╝жо зламаным. ╤ абмежаваным у правах. Вэлу Йорхасу яшчэ пашанцавала, трап╕╝ пад амн╕стыю. Але амн╕сц╕раваны - не значыць апра╝даны. З'я╝ляцца ╝ Царгорадзе яму забаронена пад пагрозай арышту. Вось ╕ бо╝таецца ╝ Лунн╕чцы, як гэта самае ╝ палонцы. ╤ сядзе╝ бы сабе ц╕ха, дык не, з крамольн╕кам╕ звяза╝ся. Крэц╕н, што тут скажаш.
Турэмшчык Кходз╕ ры╝ком падн╕мае арыштаванага з падлог╕. Шчо╝каюць кайданк╕. Вэл Йорхас, лаючыся напа╝голасу, расц╕рае знямелыя запясц╕. Алех Валога к╕дае безуважл╕вы поз╕рк на хранометр. Спяшацца няма куды. Наперадзе ноч.
Аблава
У тую ноч я прачнулася ад таго, што над нашай вул╕цай запал╕л╕ электрычны пражэктар на рухомай мачце. Так╕я пражэктары мел╕ся ╝ кожным квартале В╕льска, ╕ ╝ключал╕ ╕х тольк╕ падчас надзвычайнага станов╕шча. Дзесьц╕ ╝далечын╕ ра╝нула с╕рэна. Потым пачул╕ся рэзк╕я св╕стк╕ жандара╝. Аблава. Пасля расстрэлу плошчы прайшло ╝жо больш за тыдзень, але паляванне на мяцежн╕ка╝ усё яшчэ працягвалася. Уначы чул╕ся св╕стк╕ ╕ вокрык╕ каманд, а ╝дзень па вул╕цах горада раз'язджал╕, грукочучы, сталёвыя фургоны з кратам╕ на вокнах. У так╕х фургонах перавоз╕л╕ арыштанта╝ - каго ╝ астрог, а каго ╕ на Гарматную, груганню на пацеху.
Я ляжала, гледзячы ╝ цемру. Па сценах ╕ стол╕ з перыядычнасцю ╝ некальк╕ хв╕л╕н прабяга╝ прамень пражэктара. Потым я пачула, як зарыпел╕ ╝ваходныя дзверы, ╕ ╝ кал╕доры штосьц╕ зашастала. У нашым бараку мел╕ся дзве кватэры, злучаныя агульным кал╕дорам, ╕ вонкавыя дзверы звычайна не зачынял╕ся. Маёй першай думкай было - пэ╝на, сусед-забулдыга вярну╝ся дадому. Зараз пачне лам╕цца да сабе ╝ кватэру, лаючы жонку апошн╕м╕ словам╕. Потым будзе калатнеча ╕ крык╕. Потым яны пам╕рацца ╕ ╝лягуцца спаць. ╤х звычайная ╕мпрэза... Хв╕л╕ны йшл╕, але з-за дзвярэй не данос╕лася ан╕ гуку. У кал╕доры панавала грабавая ц╕шыня. Памёр ён там, ц╕ што?
Вокрык╕ жандара╝ был╕ ╝сё бл╕жэй. Не╝забаве я пачула ╝ аддаленн╕ ляск в╕нтовак ╕ тупат мноства ног, абутых у цяжк╕я вайсковыя чарав╕к╕. Стражн╕к╕. Ходзяць па дамах з аблавай. Адк╕ну╝шы ко╝дру, я сядзела на ложку ╝ адной ╕льняной кашул╕ ╕ напружана прыслухвалася. Я ╝жо зразумела, што да нас у дом зайшо╝ чужы чалавек...мяцежн╕к. Шукае паратунку. Гэта зграя гон╕ць яго, як зацкаванага звера. ╤ н╕хто за яго не заступ╕цца... Я асцярожна спусц╕ла ног╕ на падлогу, на дыбачках набл╕з╕лася да дзвярэй ╕ прыклала да ╕х вуха. Затым я зняла заса╝ку, ╕ прыадчын╕╝шы дзверы, выз╕рнула ╝ кал╕дор.