Можа, нядобра гэта, што яна не шкадуе яго? То ж бацька дзецям, пражылі столькі год... Ды не, не шкадуе, ні разу нават, здаецца, i не падумала.
А трактар гудзе...
Хутка знікне імгла, i за пшаніцай, за лёнам адкрыецца чорны прастор свежай, духмянай раллі, стане відаць, колькі за ноч узняў зямлі яе Сярожа. А можа, гэта ён яшчэ сядзіць за рулём? Не, не ён. Нават трактар ракоча не там — не даходзіць у сэрцы яго несціханы, бязлітасны, добры, любімы гул. Не, не ён.
Нехта ідзе па дарозе...
Божа мой — ён!..
Галя хацела рвануцца, пабегчы туды, але спынілася — глядзіць... Сярожа ідзе без шапкі, у сінім, расхрыстаным на грудзях камбінезоне — такі самы, якім яна нібыта бачыла яго праз акно.
«Не, ён не ўбачыць мяне!.. Не, не цяпер!..»
Яна сышла са сцежкі ў пшаніцу.
Сяргей ідзе i не бачыць над калоссем яе галавы ў белай хустцы, пад колер імглы. Ды ён сюды i не глядзіць... Толькі на яго, услед яму глядзяць Галіны карыя сумныя вочы...
«Вярніся ты хоць як-небудзь назад, мая харошая, мая загубленая маладосць! Вярніся, заспявай мне вясёлую песню пра чорную галку, якая яшчэ ўсё твая, зірні мне ў вочы, i я сама падпалю гэты хутар, вазьму дзяцей, пайду з табой усюды, куды скажаш!..»
A пшаніца, якая пшаніца навокал! Густая, чыстая, высокая. Так i трэба!
Галя яшчэ не думае пра гэта: толькі адчувае. Мазольная спрытная рука жняі пайшла па каласах, i пяшчотныя дотыкі ix разбудзілі ў душы пачуцці светлай, харошай палёгкі...
«Іван Сцяпанавіч! Дзядзька Іван! Памажыце мне, дзядзька!»
Галіны вусны шэпчуць гэта, як даўно завучаныя словы. I дзядзька Іван, разумны Іван Сцяпанавіч, той самы Іван Чарнагрэбень, падпольшчык i гарманіст у мінулым, цяпер старшыня ix калгаса, глядзіць на Галю з-пад густых, ужо як быццам з сівізной брывей.
«Што ты хочаш, Галіна?»
«Дзядзька Іван, я не хачу там жыць, вазьміце вы мяне назад у нашу вёску. Зрабіце мне хатку, i мы з Антосем адробім, за ўсенька адробім. Здыміце з мяне яго прозвішча, дзядзька Іван. То ж вы i самі ведаеце ўсё — хто ён, хто я i хто мае дзеці...»
«Не плач, Галіна, не трэба. Уладзім».
А Галя плача. Ідзе па дарозе i плача. Праз імглу i праз слёзы, што засланілі ад яе гэты пракляты, яшчэ ўсё не зраўнаваны з зямлёю хутар, працягваюцца тонкія загарэлыя ручкі, цёпла кладуцца на шыю яе, i каля самага вуха чуваць:
«Ты харошая, мамка мая!»
Не, гэта ты харошая, ты, мае сонейка, ты лепшая за ўсіх! I доля твая будзе не такой, як у мамы. Ніхто не насмяецца з твайго жыцця...
А трактар гудзе i гудзе...
Там — не Сярожка. Ды гэта нічога. Ноччу будзе зноў ён. Зноў будзе балець па ім яе душа, да самага світання...
Няхай сабе. Абы толькі гудзеў.
Маці
Жнучы, яна стамлялася з кожным днём усё больш. Гарачую задуху цяжка было ад махнуць ад знямоглых грудзей нават самай вялікай, самай каласістай жменяй. A рабіць трэба было, хоць i свету не бачыш... I яна жала, нікому нічога не кажучы.
Увечары, вяртаючыся дахаты са сваім наймалодшым, у тое страшнае лета адзіным у хаце сынам, старая ледзь перастаўляла ногі, натруджаныя гадамi бязлітаснай працы. Паблеклыя вочы яе глядзелі на свет з-пад нізка насунутай хусткі, здаецца, зусім абыякава.
Аднак яны бачылі многа.
Вось, нечакана спыніўшыся, маці азірнулася на свайго хлопца, які, таксама з сярпом на плячы, пачціва ішоў ззаду, запавальняючы хаду, па-пастушынаму «клюючы» салодкі жытні каласок.
— Глядзі, Васіль, як ён упяўся... Эх! Трымайся, нябога, стой!
Сын перастаў на момант «кляваць», зірнуў у той бок, куды яна паказвала. За вялізнай узорнай дзяругай цераспалосіцы, недзе далёка-далёка за ўзгоркам патухала зара, a зусім блізка ад мяжы, па якой яны ішлі, стаяў пахілы мэндлік жыта. Уранні па нівах, з гары ў даліну, прайшоўся нізам вецер i панасоўваў мэндлікам шапкі на самыя вочы. Мала таго, каторы слабей пастаўлены, дык i ўсяго яго ці нахіліў, ці нават абярнуў зусім. Той, на які паказвала маці, нахілены ўсімі снапамі ўдагон ранішняму ветру, што быў ужо на другім канцы свету,— той не хацеў упасці. I старая жняя ўсміхнулася, гледзячы на яго амаль таксама ўлюбёна ў жыццё, як у тыя гады, калі яна была парабчанкай у панскім двары i не ведала стомы, бегаючы вакол чужога шчасця.
Калі мяжа ўперлася ў гасцінец, маці з сынам павярнулі ўлева.