Перад касавіцай кончылася ў пограбе бульба, i стары загадаў бабам ачысціць пограб ад бруду. Сам ён крыў гумно ў суседа, a Іван паехаў у млын. Марыля ўлезла ў яму, наскрэбла першы кошык гразі з бульбяной гніллю i кастрыцай і, падаючы яго наверх свякрові,-— раптам войкнула, кінула кошык i села...
Як толькі i прайшла тая ночка!.. Пад раніцу як быццам адлягло. Свякроў знала, што будзе бяда, i таму не пайшлаў лён, а выйшла палоць грады. «Ну ж i свет пайшоў,— мармытала яна,— абы трохі, дык i на табе...» Стары правіў у хаце хамут. Марыля ляжала на палку, з каптаном пад галавой, i, не сціхаючы, стагнала. Раптам яна прарэзліва войкнула раз i другі... Пачалося. Стары яшчэ ніжэй згорбіўся над хамутом, а пасля такі не вытрымаў,— выйшаў i паклікаў старую. Абціраючы чорныя рукі падолам, цётка Катрына патрухала ў хату. Стары пастаяў ля плота, уталопіўшыся ў грады, пайшоў пад гумно, вярнуўся пад адрынку, зноў пастаяў пад плотам, тупа гледзячы на бацвінне,— i нідзе не мог знайсці прыпынку.
«Што ж гэта? — падумаў ён.— Спалохаўся, ці што?» — I пайшоў у хату.
— Мамачкі мае, а-а-ах, род-нень-кія-я-а...— стагнала Марыля.
Не гледзячы туды, стары прайшоў i сеў над хамутом.
— А ты, таўкачына, чаго? — закрычала старая, убягаючы з кухні з чыгуном вады ў закасаных руках.
Стары вінавата згорбіўся i замітусіўся: за хамут ды ходу з хаты... Але i ў адрынцы ён не мог узяцца за работу. Слухаў. Марыля крычала хрыпла i дзіка, а потым заціхла. «Відаць, паўсім?» — падумаў стары. I раптам чуе: дрэп, дрэп, дрэп ад сяней — ідзе яго Катрына.
— Ну, пакінь хамут, Сцяпан: трэба трунку зрабіць,— сказала яна, увайшоўшы ў адрыну.— Божа мой, Божа!.. I што ж гэта робіцца? — I раптам — а-ха-ха-а! — заплакала наўзрыд.
У нагах непрытомнай нявесткі ляжала нежывое дзіця. Стары зірнуў на яго i моўчкі пасунуўся з хаты. Узяў з каморкі сякеру, пілу, жменю цвікоў i пайшоў у адрыну. Рукі ў яго неяк дзіўна дрыжалі. Прысеў на калодцы i закурыў люльку. Супакоіўшыся трохі, узлез наверх i пачаў ca стукам перакідаць дошкі, шукаючы патрэбнага кавалка. Выбраўшы паточаную шашалем шалёўку, скінуў яе наніз, паскроб трохі гэблікам, парэзаў i збіў трунку.
На той час вярнуўся з млына Іван. Ён увайшоў у хату, нічога не ведаючы.
— Падла ты, абармот крывалапы! — сустрэла яго маці.— Ці раз ужо я казала табе!.. Дарвешся — як да скаціны, каб цябе на скулы збіла, каб цябе! Цяпер вось маеш! Шморгай носам, каб цябе пятля зашмаргнул а!..
Гэтым разам Іван змаўчаў i панура паклыпаў з хаты.
Старая выцягнула са свайго падгалоўя брудную, працёртую на спіне кашулю, адарвала лапіну, угарнула ў яе нямыты трупік дзіцяці i палажыла яго ў трунку. Няўмела стукаючы малатком i загінаючы старыя, павыпростваныя цвікі, сама забіла века i, паклікаўшы з сяней Івана, загадала яму несці за ёй трунку.
Марыля заварушылася, павярнула галаву i паглядзела.
— Ах, ма-мач-кі-і... Мама, сынок?..
— Нежывое, дзеткі, нежывое... Ніхто гэтаму не прычына. Вось панясём, пахаваем...
Марыля працягнула рукі, хацела абаперціся i ўстаць, але не здужала. Рыўком толькі падняла проставалосую галаву, апала назад на каптан і, заплюшчыўшы вочы, заплакала.
Старая ўзяла ў сенях рыдлёўку i патрухала на загуменне. Следам за ёй ішоў Іван, несучы пад пахай трунку.
...Назаўтра рана, той самай загуменнай сцяжынкай, ішлі на могільнік чатыры мужчыны з рыдлёўкамі: капаць другую, ужо большую магілу...
— Маўчы ты мне лепш са сваім «па-харошаму!». Ён яе са свету звёў, а ты... Удушыць яго мала за гэта! Я з яго скуру палосамі драў бы, а ты!..— крычаў Марылін брат Мікіта.
Яго пухкія маладыя губы дрыжалі ca злосці пад рыжаватымі, запушчанымі вусамі. З-пад шапкі лезла калматая, нястрыжаная чупрына, а вочы блішчалі, як з падпечка. З рота нясло гарэлкай, і, гаворачы, ён пырскаў слінай на свайго швагра, Сымона, які сядзеў побач з ім. Мікітава баба, падсухая, белабрысая Стэпка з хітрымі, як у Сымона, вачыма, сядзела ў перадку. Яны вярталіся з хаўтураў па Марылі. Вярталіся без пары, бо п'яны Мікіта расплакаўся ca злосці i, схапіўшы ўслон, кінуўся да Івана. Ix разнялі, i хітры Сымон паспяшаўся ўцячы. Яны ехалі ўжо чацвёрты кіламетр ад Пагор'я, a Мікіта яшчэ ўсё трапятаўся. Толькі ўспомніць мёртвы Марылін твар i грукат жвіру па дошках труны — зноў хацелася біць насатую морду дурнога Івана, забойцы ягонай сястры...
— Эх, Мікіта,— гаварыў Сымон,— ты, бачыш, i на мяне ўжо злуеш. Тут, брат, ні бой, ні слёзы не памогуць. Ну што, наклеілі б нам, колькі б улезла, i ўсё... А трэба па-харошаму. Марылі не паднімеш, а пасаг трэба вярнуць. I поле, i карову. Дзяцей няма — чорту лысаму даруеш? Малады Жук — булава, ды стары хадовы чалавек, з ім без суда не абыдзешся. I ты не драмі ў шапку, a ў суд, па-харошаму, о! Тут яшчэ справа заблыталася, што поле змянілі, ды гэта таксама нічога.