Прырода вяртаецца па крузе свайго кругазвароту, а чалавек як найкарацей — напрасткі, каб потым зноў прайсьці тым жа карацейшым шляхам, але ўжо зь цяжарам іншага зьместу на плячах.
Вечнае вяртаньне непазьбежнае, бо ўсе вяршыні занадта нізкія для чалавека, усе адлегласьці занадта кароткія — і таму ўсялякі раз, калі чалавек заходзіць так далёка, што наперадзе ўжо нічога няма, яму даводзіцца вяртацца.
Так ён вяртаўся, скінуўшы камень эгіпецкай цывілізацыі, так вяртаўся, скінуўшы камень антычнай цывілізацыі, так будзе вяртацца, скінуўшы крыжападобны камень хрысьціянскай цывілізацыі, як толькі перачакае на вяршыні морак страты сэнсу...
А пакуль ён стаіць без каменя на плячах і зь вяршыняй пад нагамі. Абсурдны чалавек у абсурдным сьвеце, і як ні далёка відаць зь вяршыні, нічога трэбнага адсюль ня ўгледзіш, перш чым камень наканаваньня сваім грукатам па схіле не падкрэсьліць траекторыю вяртаньня да нейкага новага сэнсу...
Філязофія абсурду — гэта філязофія вяршыні, дзе ўжо нічога больш няма, акрамя таго, што ёсьць.
Камю нарадзіўся і памёр на вяршыні, у паўзе паміж двума сэнсамі. Ён бачыў, як Сызыф падымаецца па схіле гары, ён ведаў, што той будзе вяртацца, і, калеючы ад нерухомасьці на могільніку сэнсаў ды рухаў, зайздросьціў: Сызыф шчасьлівы!
У Сызыфа заўсёды будзе што яшчэ сказаць...
Пракляцьце таго, хто абраны вяршыняй, — яму няма чаго болей сказаць.
Парыж — другі Віцебск.
Дзьве першыя асноведзі, на якіх палягае існае-для-нас, мы наймуем прасторай (тут адбываецца натуральны кругазварот вечнага вяртаньня) і чалавекам (тут гэты кругазварот размыкаецца ў над-натуральныя абсягі, сфармаваныя часам — інакш, гісторыяй чалавечага бытаваньня). Але ні прастора ўвогуле, як поле прысутнасьці ўнівэрсальнага існага, ні час увогуле, як мейсца выяўленьня разамкнутага руху ўжо гістарычнага быцьця, самі зь сябе не вытлумачаюць ні фэномэну прасторы, ні фэномэну чалавека. І пэўна, найперш таму, што ўнівэрсальная прастора гэта ўсяго толькі ідэя прасторы, а ўнівэрсальны час гэта ўсяго толькі ідэя часу, і яны з прычыны сваёй прычыны не прыдатныя нешта казаць пра значэньні кожнай з множнасьці адзінкавых (сынгулярных) прастораў, кожнага з множнасьці адзінкавых (сынгулярных) часаў. Ідэя гэта толькі мэтафізычны знак прысутнасьці, а значэньне (хутчэй — значэньні: для сябе, для другога, для той самай ідэі) прадвызначае ўжо нешта іншае. Што? Якраз у гэтым мейсцы каменныя вусны сфінксу пачынаюць размыкацца для рогату...
Калі наяўнасьць свайго ўласнага часу ва ўсім, што суб’ектывізавалася, сёньня досыць уважліва прааналізавана ў філязафеме тэмпаральнасьці (тэмпаральнасьць — уласны час кожнай экзістэнцыі, не падлеглы, — ці падлеглы, але ня тоесна, — унівэрсальнаму часу), то наяўнасьць свайго ўласнага тэмпаральнага места (як зь-места прысутнасьці) кожнай самаідэнтыфікаванай прасторы застаецца ў мройліве сакральнага (сынонім інтэлігібэльнай нямогласьці).
Апошняе ў роўнай ступені пасуе і да той прасторы, якую мы адольваем паймом “Беларусь”. Не абазнаная ў практыках лёгацэнтрычнага мысьленьня, ня кажучы пра практыкі мысьленьня дыскурсыўнага, Беларусь застаецца, з аднаго боку, у вымярэньнях каардынатаў ляндшафту (ляндшафт — інтэр’ер прасторы), а з другога — каардынатаў трансцэндэнтнага (калі трансцэндэнтнае ўвогуле можа мець вымярэньне, тым болей — каардынаты). Адсюль вынікае, што аніякая падзея быцьця на абсягах Беларусі ня станецца абазнанай у значэньнях беларускай прасторы да той пары, пакуль прастора не абазнаецца сама, як нейкі дэтэрмінаваны сэнс. Паводле гэтага ўсялякая падзея тут або лякалізуецца ў чарговую столку інтэлігібэльнага ляндшафту, або фальсыфікуецца сакралізаваным трансцэндэнтным. Апошняе меркаваньне стасуецца і з такой падзеяй, як Марк Шагал, з чаго адпаведна паўстае цяперашняя немагчымасьць убачыць анталягічную мэту беларускай прасторы ў фэномэне Шагала — нам застаюцца адно навідавочныя ляндшафтныя знакі, а ў тым выпадку, калі і яны зблытваюцца — імітацыя скокаў у блакітную прорву трансцэндэнцыі.
Да таго ж сытуацыя з абазнаньнем Шагала ўскладняецца яшчэ і тым, што сам Шагал ніколі не ідэнтыфікаваў сябе зь беларускай прасторай. Ня толькі культуралягічна, але і тапаграфічна ён таясаміў сябе з Расеяй і там, у Расеі, яго і трэба было б пакінуць, каб не было Віцебску, дакладней, каб ляндшафт Віцебску не задэкляраваў сваёй прыналежнасьці да топасу беларускай прасторы...
Між іншым гэтая дэклярацыя Віцебску дадатна абцяжарыла пытаньне “каталягізацыі” Шагала (этнічна — гэбрай, сацыяльна — расеец, эстэтычна — эўрапеец, духоўна — касмапаліт). Затое непадманная сувязь Шагала зь Віцебскам (праўда, мейсцамі прагматычна экзальтаваная рытарычнымі фігурамі кшталту: “Парыж — другі Віцебск”) дае нам магчымасьць падкрэсьліць праблему дынамікі вылучэньня і фармаваньня з адзінага поля працягласьці топасаў, набрынялых уласным прасторавым зьместам, і тым самым прамаркіраваць магчымы шлях Шагала ў беларускі тапалягічны кантэкст...