Як нi круцi, а нi адна з “эўропаў” (бадай, за выняткам Заходняй, дый i тут ня бяз пэўнай умоўнасьцi ) нiколi не была забясьпечана чымсьцi анталягiчным, чымсьцi такiм, што б дазволiла ёй набыць трывалы статус суб’екта ў прасторава-часавых стасунках з быцьцём. У кожную новую эпоху геаграфiя кожнай з “эўропаў” (як вечна пасыўная для Эўропы iдэалёгiя i практыка) ахвяравалася на карысьць iдэалёгiяў i практыкаў актыўных. Падчас панаваньня канфэсыйных iдэалёгiяў Эўропа падзялялася па рэлiгiйных прыкметах i адзнаках, падчас панаваньня iдэалёгiяў цывiлiзацыйных — па сацыяльна-эканамiчных .. i г.д. i да т.п.
Мiж тым, iдэя той цi iншай “эўропы”, як пэўнай iдэалёгii, што прэтэндуе надаць нейкай прасторы статус суб’екта, быццам той Фэнiкс з попелу, раз-пораз паўстае зь нябыту i пачынае вярэдзiць галовы палiтыкаў i публiцыстаў то ў адным, то ў другiм закутку эўратопу. Зазвычай гэта адбываецца на зломе эпохаў, калi структуры адных актыўных iдэалёгiяў ужо спрацавалiся, а структуры другiх — яшчэ не ўвабралiся ў сiлу... Тады адчыняецца бабчын куфэрак, адтуль выцягваецца старасьвецкая мапа, зь яе страсаецца нафталiн i ў чарговы раз распачынаецца “эпоха вялiкiх геаграфiчных адкрыцьцяў”... Раптам паспалiтае людзтва ўсьведамляе, што яно месьцiцца ня проста ў Эўропе, а ў Эўропе апрычонай якiм-кольвечы прыметнiкам. (Нешта падобнае неяк адбылося з знакамiтым мальераўскiм героем, якi ўжо сталым чалавекам раптам зразумеў, што ён ня проста размаўляе, а размаўляе прозай.)
Няма чаго i каму даводзiць (гэта навiдавоку), што мы жывём якраз на “зломе эпохаў, калi структуры адных актыўных iдэалёгiяў ужо спрацавалiся, а структуры другiх — яшчэ не ўвабралiся ў сiлу”. I таму зусiм натуральна, што ў гэтым бясчасьсi нас пацягнула прыўзьняць вечка куфэрку, каб трохi паваражыць на старасьвецкай мапе... На гэты раз у якасьцi дарунку з будучынi мы наваражылi сабе Сярэдне-Ўсходнюю Эўропу (ужо аднаго гэтага грувасткага, каструбаватага словазлучэньня “сярэдне-ўсходняя” даволi, каб паставiцца з сумненьнем да таго, што iм пазначаецца)...
Здаецца, нават зацятыя апалягеты iдэi Сярэдне-Ўсходняй Эўропы не спрачаюцца адносна таго, што яна вымкнутая не сама зь сябе, не з сваёй уласнай патэнцыi да рэалiзаванасьцi ў адпаведным суб’екце, а з факту ўтварэньня нiчэйнай прасторы ў геапалiтычных зрухах памiж Заходняй Эўропай i Расеяй. Гэтая прастора, раптам пазбаўленая сфэраў уплыву двух магутных палiтычных цэнтраў, апынулася ў вольным — фiгуратыўна i iдэалягемна — стане. Каб пазбавiцца сваёй волi, гэтая невыразная, неакрэсьленая, прамежкавая прастора спрабуе цяпер праз тапаграфiчную манiпуляцыю аформiцца ня толькi геапалiтычна i гiстарычна, але i культуралягiчна.
Увогуле, не складае вялiкай цяжкасьцi зразумець i вытлумачыць падобнае жаданьне. Пэўна я не памылюся, калi скажу, што нiводная краiна Сярэдне-Ўсходняй Эўропы не жадае быць “сярэдне-ўсходняй”, а жадае быць “заходняй” цi проста Эўропай. I становiцца яна “сярэдне-ўсходняй” толькi зь немагчымасьцi быць сапраўднай Эўропай, зь нежаданьня сапраўднай Эўропы ўлучыць яе ў сваё мэтафiзычнае цела, прышчапiць да адной з галiнаў свайго фiзычна магутнага галаменя i затым паяднаць з сваiм футуралягiчным дыскурсам.
Калi чалавек ня можа мець нешта сапраўднае, яму даводзiцца задавальняцца сурагатам.
Iдэя Сярэдне-Ўсходняй Эўропы — гэта сурагат iдэi сапраўднай Эўропы.
Мэханiзм зьяўленьня гэтай iдэi да бессаромнасьцi трывiяльны. Яна паўстала з скрыжаваньня нелiнейнай апазыцыi дзьвюх прафанных тэзаў: “Мы не патрэбныя Захаду” — “Нас палохае Расея”.
Натуральна, будзе залiшне спрошчаным сьцьвярджаць, што iдэя Сярэдне-Ўсходняй Эўропы ўзьнiкла выключна з факту наяўнасьцi гэтай нелiнейнай апазыцыi. Безумоўна — не. У гэтай абстракцыi, акрамя геаграфiчных падставаў маецца сякi-такi гiстарычны грунт, сякое-такое супольнае культурнiцкае поле i сякiя-такiя, пакуль утоеныя ад iншых (а можа i самiх сябе), спадзяваньнi на ўласны, толькi для сябе прэзэнтатыўны гешэфт.
Нявымаўленае заўсёды абароненае кодэксам “прэзумпцыi невiнаватасьцi”. Але мне вельмi карцiць на хвiлiнку скочыць за гэты кодэкс i выказаць хоць адно, па-за славутай прэзумпцыяй, меркаваньне. Да прыкладу такое, у якiм Польшча (цi ня самы апантаны заўзятар гэтай абстракцыi), хай сабе i падсьвядома, але мроiць выкарыстаць iдэю Сярэдне-Ўсходняй Эўропы для сваiх усё яшчэ не рэалiзаваных мэсыянскiх памкненьняў, гэта значыць у “нiчэйнай прасторы” памiж Заходняй Эўропай i Расеяй стварыць на подзе самой сябе новы геапалiтычны i культуралягiчны цэнтар, дзе б ужо не Бэрлiн (Парыж) цi Масква, а Варшава ўласнаручна вяла рэй.