Так Ракіцкі трохі памарыў і падняўся, каб ісці спаць. У гэты момант ля суседняй хаты — па гэты бок вуліцы, дзе і хата Ракіцкага, — пачуліся ціхія галасы. Ён і здзівіўся і нават узрадаваўся, што яшчэ некаму не спіцца акрамя яго. Углядаючыся ў цемру і разважаючы, хто б гэта мог быць, ён сабраўся ўжо быў падысці і паглядзець, як раптам адтуль пачуўся стрыманы дзявочы смех. Ракіцкі спыніўся як укопаны. Так магла смяяцца толькі ягоная суседка, дзевяцікласніца Ірына, але ж яна раней ні на якія гулі не хадзіла. Яна ж малая раней была!
Ракіцкі адступіў да сваіх варот і, прыціскаючыся да шула, пачаў прыслухоўвацца. I хоць яму не ўдавалася разабраць ніводнага слова, ужо адно тое, што Іру, гэтае дзіцё, якое ён ніколі не лічыў за дзяўчыну, нехта праводзіць, размаўляе з ёй, цалуе, можа, — адно гэта прымушала яго трымцець ад нейкага незразумелага хвалявання.
З-за шула не было відаць ні самой лаўкі, ні тых, хто на ёй сядзеў. Але Ірына стаяла зараз у вачах Ракіцкага так, быццам ён глядзеў на яе ў сонечны дзень. Невысокая, круглатварая, з белай касой… Прыжмураныя вочы глядзяць неяк сумна і строга… Заўсёды сур’ёзная, задуменная, Ірына жыла нейкім сваім дзявочым, незразумелым для Ракіцкага жыццём і звычайна звяртала на свайго маладога суседа ўвагі столькі ж мала, колькі і ён на яе.
Гэта была звычайная вясковая дзяўчынка, але цяпер, пасля таго, як Ракіцкі ўбачыў, што яе ўжо нехта праводзіць, Ірына здалася яму такой красуняй, якой ён яшчэ ніколі і нідзе не сустракаў. Яму зрабілася сумна і прыкра, што не ён, а нехта другі змог першы разгледзець у гэтай дзяўчынцы дзяўчыну. Зараз Ракіцкаму нічога не заставалася, як стаяць пад шулам і лаяць сябе за слепату. «Хлопец называецца! У армію сабраўся ісці!» Можа, каб Ірына якую гадзіну назад прайшла каля яго адна, то Ракіцкі не павёў бы і брывом. Павітаўся б, як заўсёды, — і ўсё. А цяпер у яго з кожнай хвілінай усё больш і больш з’яўлялася жаданне нешта змяніць, не выпусціць тое, што зводзяць з-пад носа.
Ціснучыся да плота, баючыся неяк выдаць сябе, Ракіцкі дабраўся да канца агароджы і шмыгнуў за сваю хату. Пасля прыгнуўся, нібы кот, пра-бег цераз агарод, пралез паміж жэрдкамі і апынуўся ў Ірыным двары. Ён пабаяўся праходзіць цераз двор бліжэй да лаўкі, на якой сядзела Ірына, — чамусьці здалося, што яго могуць заўважыць у акно з хаты, — і застаўся стаяць пад густым клёнам, ля самых дзвярэй у калідор. Сэрца ў яго ка-лацілася, як у злодзея, але ён паспрабаваў супакоіць сябе думкай, што нічога дрэннага ён не робіць — проста кахае дзяўчыну і зараз скажа ёй аб гэтым.
Цягнуўся час, а тыя, на лаўцы, усё не збіраліся разыходзіцца…
(Як і ў «Выхадных днях», апускаем к чорту дыялог. Герой, запінаючыся, сказаў гераіні, што закахаўся ў яе і хоча, каб яна чакала яго і пісала яму, — тады ў іх будзе тое, «што ва ўсіх»: яна зможа хваліцца сяброўкам, што ў яе хлопец служыць, а ён недзе ў далёкай казарме будзе хлусіць, як перад арміяй гульнуў.
«Не, я кахаю другога», — адрэзала гераіня і горда пайшла спаць.)
Праз момант дзверы ў калідор ляснулі і зачыніліся з сярэдзіны на кручок.
…Тую ноч Ракіцкі цяпер лічыў для сябе самым дарагім успамінам. Іншай, лепшай ночы ў яго проста не было. I не за свае словы, і не за словы Ірыны было яму горка і сорамна, а ад таго, што не вытрымаў адзіноты першых дзён службы і напісаў ёй ліст. I што гэта было за пісьмо! Штампованыя словы, просьба прабачыць (за што?), просьба застацца сябрамі… Тады, у першыя дні, пісьмо гэтае здавалася не толькі патрэбным, а нават неабходным. Нібыта не ўсё было сказана ў тую ноч! Але ў тыя першыя дні, калі вакол чужыя людзі і незразумелае жыццё, калі здаецца, каб мог, дык абняў бы таго, з кім да арміі вітацца не хацеў, — хіба ў тыя дні Ракіцкаму ўспамінаўся сэнс слоў, якія яна казала яму?
Яму ўспаміналася не само недарэчнае прызнанне, а тыя абставіны, пры якіх гэтае прызнанне адбывалася. Успамінаўся двор, заліты месячным святлом, нейкі чужы хлопец і нейкая цудоўная дзяўчына, якія нешта гавораць адно аднаму.
Ракіцкі ведаў, што гэты хлопец быў ён сам, што дзяўчынай была Іра, але колькі сабе ні ўяўляў — так і не ўспамінаў інакш, чым позірк на сябе збоку.
Гэта потым, калі з цягам часу Ракіцкі прывык і да людзей, і да салдацкага жыцця, ён пачаў глядзець болыы цвяроза і на сваё мінулае. Іру ён па-ранейшаму ўспамінаў кожны дзень, але той ружовы туман, які акутваў ягоныя ўспаміны, патроху пачынаў асядаць.
І вось гэтае пісьмо — спознены на тры месяцы адказ на свой ліст. Калі ўчора яму аддалі яго, Ракіцкі не ўзрадаваўся і не засмуціўся, а падрыхтаваўся перанесці нешта куды больш непрыемнае для сябе, чым тое, што было некалі ў двары. Штосьці — «не пішы больш, я даўно замужам»…