Перад тым, як выпіць, доўга ўглядаецца ў партрэт, і твар яго пакрысе пачынае змяняцца, спаўзае з яго маска заўсёднай упэўненасці, і хутка ўжо замест скептычнага, ганарыстага, такога моцнага для сваіх гадоў мужчыны-Сыча сядзіць каля магілы прыгорблены, расслаблены, адзінокі, няшчасны чалавек… Які не разумее нічога, баіцца і гэтага жыцця і яшчэ больш — блізкай смерці, і адзінае, што ён можа — прыходзіць і туліцца вось да гэтай, такой жа адзінокай, як сам, магілкі…
— Вось, Алена, — ціха кажа, трымаючы чарачку ў здаравеннай далоні, нібы сабраўшыся казаць тост, — вось ізноў я, Лена… — і вечная коснаязыкасць не дае яму нават у думках звязна пагаварыць з жонкаю.
А пагаварыць, калі б умеў складна, хацелася б багата пра што!.. Пра халодны ўжо дваццаць гадоў ложак, пра тое, што так і не забыўся ён на сваю Алену, не здрадзіў ёй, не ўзяў нікога, не пайшоў у прымы; расказаць, які цяпер у горадзе ды і ўвогуле ў свеце «балдзёж», паплакацца на іхняга шалапутнага Юрку, сына, пра якога ўжо злосці не хапае думаць, які так і не ўзяўся за розум, хутка сорак, трэба, каб унукі былі, а ўсё не жэніцца, і ў вёску вачэй не кажа, не трэба ні бацька, ні матчына магілка… А нядаўна які фокус выкінуў — прыслаў паштоўку з 9-ым мая… з Германіі! Як гэта чалавек можна апынуцца ў Германіі?! I што там, у той Германіі, можна рабіць?..
Патроху, з кожнай выпітай чарачкай Сычу робіцца лягчэй, пачынае здавацца, што і не трэба ніякіх слоў, што Алена і так усё разумее і ківае яму спагадліва, з жалем, з партрэта… Ад гарэлкі і расчуленасці ў Сыча выступаюць слёзы на вачах і ён, каб прамаргаць іх, глядзіць у высокае бела-сіняе неба, тады, калі вочы высыхаюць, углядаецца ў бок вёскі, і там, на вуліцы, каля калодзежнага «бусла», бачыць постаці дзвюх жанчын. Сыч ведае, што яны таксама бачаць яго на могілках, як ведае і тое, пра што яны могуць казаць цяпер.
— Радаўніца ў Сыча!
— У яго кожны выхадны Радаўніца.
— А што чалавеку: ні сям’і, ні хваробы — трэба ж нейкая забаўка!
Але далей абгаворваць не будуць — пабаяцца. Гэта ж як чары хто накінуў на чалавека: дваццаць гадоў так помніць і любіць нябожчыцу-жонку, так даглядаць магілку і амаль кожны выхадны насіць на яе кветкі!.. I вось за гэтую боязь, якую ён усяляе ў аднавяскоўцаў, — спракавечную боязь звычайньгх людзей перад рознымі знахарамі, ведзьмакамі, «кручанымі», дурненькімі — і даруецца Сычу яго прагнасць, брахня ў вочы, незразумеласць, нелюдзімасць… Зачэпіш яго, скажаш якое слова не ў час — мала што, яшчэ хваробу накіне…
А ён вып’е, закусіць, пагаворыць са сваёю Аленаю, павышморгвае-праполе з мяккай зямлі траву, — а ў думках перанясецца ўжо ў наступны выхадны, загадае, якая будзе пагода, можа, гуркі першыя падыдуць, мёд яшчэ ёсць, сала, куры добра нясуцца, лісічак яшчэ па нізінах кош можна назбіраць… І зноў у горад, па кветкі.
1996 г.
ПАМАРАК
Восень, цямнее рана. У хаце стыла, няўтульна, а выпаліць грубку — шкода дроў, невядома яшчэ, якая зіма будзе. Антоля накінула куфайку, сыпнула ў кішэню пару жмень гарбузовых семак, замкнула хату і пайшла цёмнай гразкай вуліцай на другі канец вёскі, да сяброўкі Евы, — «гуляць».
Каб ведала, якая навіна яе чакае, якою бядою для яе гэты візіт прыкінецца, — лепш мерзла б у няпаленай хаце, у тэлевізар, ці ў цёмнае акно, ці ў белую столь глядзела б, а й за дзверы не выйшла б. Але хто ж умее ўгадаць напярод?
Ідзе Антоля, сунецца па гразі. Цёмна — ног не відаць, вусцішна, ні адзін сабака не брахне. Аж чуе, нехта насустрач — чэп, чэп. Дарма, што цямень, а Антоля адразу прызнала:
— Гэта ты, Еўка?
— А то ты, Антолю?
— Я. Я да цябе.
— А я да цябе!
Да Антолі бліжэй, толькі ж сорамна за стылую хату.
— Маладзіца, каля мяне столькі гразі, што чобаты грузнуць… Мо ў твой бок сушэй.