— Выпіце во за свята, закусіце, кансерва харошая, для зубоў мяккая, — гасцінна запрашаў гаспадар.
Казлу і чалавеку ў скуранцы запрашэнні былі не надта патрэбныя. Адзін урэшце пахмяліўся адразу цэлай шклянкай, другі ўмомант злупіў ладны шматок сала, калупаўся ў рэштках нейкай гарадской закаткі з літровага слоіка. Валя таксама не адставала.
— Во, вы, дзядзька, нас частуеце, а Гуляішыны нават і на парог не пусцілі!
— То вялікі грэх, калядоўшчыкаў прымаць трэба.
Любка прыгубіла віно, каб не пакрыўдзіць старога. Паветра Зайцавай хаты — чад мешаны з водарам кількі і нямытай бялізны — літаральна душыў яе.
— Закусіце во, маладзічка, цукеркай доўгаіграюшчай. Глядзіш тэлевізар, укінеш у рот — хораша! Мне ж сын тэлевізар новы прывёз… — гаманіў дзед, займеўшы побач вольныя вушы.
Цыганская Мадонна маўчала, часам дзеля прыліку ўсміхалася. Астатнія пачувалі сябе бы рыба ў вадзе, смурод не замінаў, яго нібы не заўважалі. Сцёпішын сын кульнуў яшчэ — твар адразу пачырванеў, шапка з’ехала набок, з-пад скуранкі з падзёртымі локцямі тырчэла крысо зашмальцаванага кабата, мусіць матчынага. «Дык алкаш жа! А я перад ім лістом сцялюся, што тая сямнаццатка», — чарговы раз расчаравалася Любка ў сваіх надзеях. Калядаванне адразу страціла сэнс, хоць Заяц адорваў шчодра: паклаў у торбу пляшку гарэлкі, бляшанку кансервы, на хвілінку задумаўся і, нібы вяртаючы пазычанае, аддаў Валі проста ў рукі слоік грыбоў.
Калядоўшчыкі выкаціліся з хаты, а ён, параіўшы яшчэ зайсці да Савы, зашчапіўся на клямку, патэпаў да тэлевізара. «Вось зараз вазьму пульт, ён пстрыкне і сам уключыцца», — цешыўся стары сваім набыткам, як дзіця малое. І быў бы, мусіць, шчаслівейшы, чым у маладосці, каб не кляты ўспамін-назола. Ён, пятнаццацігадовы падлетак, навучэнец першага курса сельгастэхнікума, сядзіць за сталом і пад матчыну дыктоўку піша на чыстым аркушы паперы: «Заяўляю вам, што партыйная грамадзянка Патупчык В. спраўляе рэлігійныя культы і запрашае калядоўшчыкаў у хату…» І не ў галаве яму, што даносіць на сваю першую настаўніцу Веру Гаўрылаўну.
«Ат, скуль жа я ведаў, што яна дзявочым прозвішчам пісалася, яе ж усе па мужу Гуляевічыхай клікалі, смаркач яшчэ быў, нават на танцы хадзіць саромеўся, калі і папрасіла маці, дык што? Не адмовіш. Пакуль вывучыла яго ў горадзе, колькі яна бедная намучылася! Мо пасварылася з Гуляевічыхай у краме, а тая таксама баявая была, ды ўпартая — нікому не саступіць. Што было — тое сплыло. Як меўся за мной грэх, дык адкупіў сёння — аддзячыў калядоўшчыкам шчодра», — урэшце прагнаўшы надакучлівую згадку, бы куслівую муху, стары ўкінуў у рот смактушку «Барбарыс». «Пенсія ў мяне харошая. Нічога сабе не шкадую. Купляю што хачу. Кожную аўталаўку віно бяру, каўбасы якой, цукерак доўгаіграюшчых грам дзвесце пяцьдзясят — трыста. Дай бог і памерці пры гэтым! Пуста ў Засценку. На зіму з’ехалі ўсе, у каго кватэры ў горадзе ёсць. А ў мяне няма, бо ўсе грошы ў жалеззе ўкладаў. Ну, і чорт з імі, хай хоць усе папаз’язджаюць. На старасці не весялосць, а спакой трэба».
«Ну, не пашчасціла як заўжды. Пэўна, доля такая: адной век дажываць, — разважала Любка. — А раз так — трэба вяртацца дахаты ды пашукаць грошы, што цётка на смерць прыхавала. Вазьму няшмат, хаця соценькі тры — усё адно інфляцыя з’есць». Сумная і паспакайнелая, яна не хацела разам з усімі ісці да Савы. І прычынаю такога рашэння быў не толькі Сцёпішын сын, але і кошык памідораў гатунку «Чорны прынц», скрадзены ёю ўлетку з гэтага падворка. Казалі, дачка Савы Галя кляла злодзея на ўсю вуліцу, зычыла пакласці тыя памідоры на жалобны стол. Хаця за руку Любку ніхто не злавіў, а вясковыя праклёны былі ёй да лямпачкі, ведама, сабака брэша — вецер носіць, ля знаёмага пахіленага плота яна пачувала сябе няўтульна.
— Нешта ўчадзела я, галава баліць, пайду дадому, можа, таблетку якую вазьму, — пажалілася Любка.
Трымаць яе ніхто не збіраўся:
— Ідзі, цётка, нам больш будзе! — рагатнуў Казёл.
— Нехрэн піць, раз табе віно не йдзе, — вякнуў наўздагон Чалавек у скуранцы.
Галя не чакала ад жыцця ніякіх цудаў ужо даўно. Пагадавала і папарадчыла дзяцей, два гады таму пахавала мужа. Адпрацаваўшы чвэрць стагоддзя на хімкамбінаце, сышла на льготную пенсію, каб даглядаць матулю. Старая апошнім часам аслабела, рэдка падымалася з ложка. Галя ўлетку корпалася ў гародзе, хадзіла па лесе, зімою — чысціла снег, паліла ў печы. Жанчына цешылася спакоем, часам здавалася, што нікуды яна і не з’язджала, не было ніякага горада, яна дасюль маленькая, проста маці прыхварэла, а сястра некуды пайшла з дому. Сёння яна ўтушыла чыгунок бульбы, наварыла кісяльку, пакарміла маці, ціхенька сядзела ля акна, глядзела, як скача па гародзе беленькі зайка. І раптам расчыняюцца дзверы — і на парозе з’яўляецца, нібы Піліп з канапель, цуд прыроды — Коля, Сцёпішын сын. Яе першае каханне, самы гожы хлопец у Лужках. А калісьці даўно, здавалася, ужо не ў гэтым жыцці, гадоў трыццаць таму, яна і марыць не смела пра такое шчасце. У тым далёкім жыцці Коля быў вайскоўцам-прыгажуном, сынам загадчыка пошты, а Галя сціплай школьніцай у сястрыных абносках, дачкой удавы, простай калгасніцы. Яна была закаханая ў яго, ён проста не заўважаў яе існавання, хапала смялейшых і прыгажэйшых.