В. Б. Гэта было б справядліва. У мінулым шмат што з нашага мастацтва, літаратуры было выключана з нашага жыцця. Вядомы прычыны, чаму так адбылося. І цяпер, калі час змяніўся, натуральна, тое трэба паправіць хаця б у імя элементарнай справядлівасці. Аднаўленне культурнага асяродка паступова адбываецца сёння на фоне палітычнай рэабілітацыі. Змяніўся палітычны клімат у краіне, з'явілася магчымасць для таго, каб прагледзець многія справы з пакараннем, са знішчэннем многіх грамадзян нашай краіны, у тым ліку і дзеячаў культуры. Таму працэс гэты натуральны. Аднак ідзе ён вельмі запаволена. І зусім не таму, што тут патрэбны нейкія разбірацельствы. Усё даўным-даўно вядома. Што датычыць некаторых імёнаў і тых, якія вы назвалі, дык пісьменнікі даўно ўжо хадайнічалі за іх перад уладай. Адразу пасля XX з'езда КПСС мы прасілі рэабілітаваць жыццё і творчасць такога найвыдатнейшага паэта, як Алесь Гарун. Але для таго каб сапраўды яго рэабілітаваць і ўвесці ў літаратурны ўжытак, спатрэбілася чвэрць стагоддзя. Канечне, рэакцыйныя сілы ўсяляк гэтаму перашкаджалі. Перашкаджаюць яны, дарэчы, і цяпер. Варта толькі паглядзець некаторыя беларускія выданні апошняга часу, нават апошніх месяцаў, каб зразумець, што пасля некаторай перадышкі тыя сілы зноў узнімаюць галаву, робяць спробы абвінаваціць нават тых, каго па два разы ўжо рэабілітавалі. Гэта вельмі дзіўная справа.
Першая рэабілітацыя, якая адбылася недзе ў канцы 50-ых, аказваецца, патрабавала яшчэ і паўторнай рэабілітацыі: усё яшчэ знаходзяцца людзі — «вучоныя» і «публіцысты», якія настойваюць на тым, што асуджаныя былі ў чымсць вінаватыя. І калі, напрыклад, якога-небудзь расстралянага пісьменніка ці вучонага рэабілітуе Вярхоўны суд рэспублікі, дык яны кажуць, што гэта ён рэабілітаваны ў крымінальным парадку, а творчасць яго ідэалагічна не рэабілітавана і знаходзіцца, як і раней, пад арыштам. Такое адбываецца, напрыклад, з Францішкам Аляхновічам і з некаторымі іншымі. І ў гэтым сэнсе работы, канечне, яшчэ вельмі многа. Я думаю, што патрэбны намаганні ўсёй грамадскасці, каб была паспяхова вырашана гэтая праблема.
В. Н. Вы маеце на ўвазе публікацыі ў «Политическом собеседнике», у адным з апошніх нумароў?
В. Б. Гэты часопіс вызначаецца такой рэакцыйнасцю, якую зараз проста цяжка сабе ўявіць. Я думаю, што на Захадзе проста не павераць, што ў час перабудовы і дэмакратызацыі ў Беларусі магчымы такія выданні.
В. Н. Але давайце ўсё ж вернемся да праблемы нашай спадчыны і да яе гучання сёння. Цікава было б пачуць вашу думку па такой вось праблеме. У публікацыях нашых некаторых крытыкаў, пераважна маладых, апошнім часам з'яўляецца, я б сказаў, нейкі іншы накірунак, назавём яго крайнасцю. Яны, вядома, максімалісты, яны прыйшлі ў жыццё, у літаратуру на хвалі нашага сённяшняга новага адраджэння мовы, культуры, гістарычнай спадчыны, у іх вялікая цікавасць да гісторыі, да ўсяго, што было ў нас. І гэта зразумела. Але яны часам кажуць: «Паглядзіце, што гэта такое — наша беларуская культура, беларуская літаратура? Ці ёсць сапраўды нешта ў ёй вартае, каштоўнае, тое, што сёння можа нас жывіць, сілкаваць, чым мы можам сапраўды ганарыцца? Ці не прыдумалі мы ўсё гэта?» Тым больш што мы сёння сапраўды пераглядаем многія ацэнкі, многія аспекты. Мы ведаем, што наша літаратуразнаўства і наша крытыка на працягу многіх дзесяцігоддзяў былі вульгарна-сацыялагічнымі, эстэтычны аналіз знік з нашых даследаванняў, артыкулаў, манаграфій. Гэта пытанне я чую ў галасах маладых: ці ёсць у нас што? Ці ёсць такая беларушчына і той духоўны мацярык, за якія трэба змагацца? А можа, усё трэба ствараць нанова? Да таго ж, скажам, многія маладыя, у прыватнасці крытык Сяргей Дубавец, ставяць пытанне так: гаварыць сёння пра аднаўленне мовы, нацыі, культуры немагчыма, скажам, без вырашэння такіх праблем, як Вільня, Віленшчына. Нібыта без Вільні, без Віленшчыны і няма беларушчыны. Мне здаецца, што ўсё гэта не зусім так, што патрэбны нейкі больш далікатны, больш дакладны падыход.