— Угу.
— Вот твайму стрыечнаму брату, Косціку, не будзе хацецца гэтак. Ён жыве ў горадзе, не бачыў таго, што ты бачыў. Ён да другога прывык. А ты бачыў, і калі адліга пачынаецца, і калі якія птушкі прылятаюць, якая першая кветка зацвітае, калі пачынаюць садзіць цыбулю, калі пачынаюць заяўляцца гуркі, спець яблыкі, калі пачынаюць касіць і жаць... Дык цябе і будзе цягнуць да ўсяго гэтага, без яго ты будзеш як сам не свой...
Унук слухаў, маўчаў.
— Можа, некалі, калі не захочаш адрывацца ад усяго гэтага, дык ляснічым ці аграномам будзеш...— усміхнуўся Гаптар.— Хочаш?
— Хачу,— не задумаўшыся, адказаў Юрка.
— Ну дык і добра. Вучыся і любі ўсё жывое...
І абодва замаўчалі: якраз падыходзілі да пчальніка.
4. НОВАЯ СЯМ'Я
Вось, лічы, і повен збаночак чырвоных суніц. Час ужо бегчы дадому. Карміць дзяцей, Альфонса, даіць карову.
За бярозаваю палянаю пачуўся трэск сухога галля. Значыць, нехта ідзе. Але не падымалася — каб не ўбачылі.
«Можа, зноў, не дай бог, гэты рыжы Будзька? — апякла думка.— Дык зноў будзе прыставаць, як прыстае ў канюшні, калі прыйдзеш папрасіць каня...»
Убачыла мужчыну. Але не Будзьку, а Тамаша Лабуню. Ішоў, прыклаўшы руку да грудзіны. Нешта нёс. Прыгледзелася: вожык на руцэ.
«Змеціў мяне ці не?»
— Не ўгінай, не ўгінай галаву...— прамовіў ён нібы з жартам.— Па касынцы пазнаў...
Страпянулася сэрца: і тады, калі пачалося ўсё ў іх, яны гэтаксама сустрэліся ў лесе, яна была ў гэтай касынцы.
Падхапілася, прытуліла да грудзей збаночак з суніцамі. Пазірала і з сорамам, і са шкадаваннем: худы во, вочы запалі, нос завастрыўся, яшчэ больш падзюбеў. Такі ўжо на твары чорны, як і не з нашага боку чалавек. А як цыган які. Не тое што яна. Яна папаўнела пасля родаў, як кажуць, памаладзела і пафайнела. Ды і сама адчула: новае замужжа пайшло ёй на карысць, налілося яе цела свежаю сілаю. І на душы палягчэла.
Падышоў.
— Ну, дык здарова!
— Здароў, Тамаш,— ціха адказала. І перавяла позірк. На рыжаватага вожыка.
Тамаш, убачыўшы гэта, пагладзіў вожыка па калючай спіне. Той зусім скруціўся ў клубок, зафыркаў.
— Вывеў вось на цябе. Пацягнуўся за ім — і пайшоў...
«Хіба вожык вінаваты? Доля наша зводзіць...»
Зірнуў на яе, не вытрымаў позірку. Зноў — вочы на вожыка. Яна гэтаксама.
— Назбірала крыху? — падняў галаву. Зірнуў з ласкаю, з пяшчотаю.
— Сабрала,— адказала, апусціла збанок, каб убачыў, колькі там суніц,— Многа сёлета, надта многа...
Прысеў, апусціў вожыка на траву. Той з хвіліну паляжаў, нібы не верачы ў сваё вызваленне, а потым распраміўся, высунуў чорны лычык і памалу папоўз у папараць.
Тамаш зняў з галавы леснікоўскую фуражку, выцер рукавом белы, багаты ўжо на маршчыны лоб, прыгладзіў рукою звітыя, непаслухмяныя валасы.
— Ну, як жывеш? — ціха запытаў.
Даўно ўжо стараліся не трапляць адно аднаму на вочы. З хрэсьбінаў.
— Ды жыву...
— Не б'е ён цябе? Не помсціць?
— Не.
Змаўчаў. Зірнуў. Нібы са скаргаю.
— Гэля! — нават не прамовіў, а толькі прашаптаў. Рыўком ступіў, абняў, прытуліў да сябе, дужага, пахкага лесам і дымам.— Здурнеў я... А можа, і не здурнеў, памёр... Без толку хаджу па гэтай зямлі...
Яна маўчала. Што магла сказаць?
Пацалаваў яе ў шчаку. Потым забраў з аслабелых рук збаночак, адставіў яго ўбок, зноў абняў. Пацалаваў у вусны. Моцна-моцна. Як і тады, калі сустракаліся і кахаліся. Яна адказала доўгім пацалункам. Аж павяло туды-сюды галаву.
Здаецца, ён зноў, як і раней, падняў яе на дужых руках і некуды панёс. Над зямлёю, высока-высока ў небе. І яна некуды плыла-плыла. Як пярынка. Як у сне. Пакуль не адчула плячыма грунт. Зямлю.
І тут нібы апамяталася.
— Тамашка, мілы, родны, не трэба...— папрасіла.— Няможна... Паслухай мяне, не крыўдзі...
Ён раптам абмяк, перастаў лашчыць яе. Бездапаможна апусціў на яе плячук галаву. Заціх.
— Тады было інакшае. Тады я была ўдава...— прамовіла.— А цяпер я замужам, мужа маю... Як я яму пасля гэтага ў вочы зірну? Ды дачцэ яго?
Тамаш адкаціўся, упаў ніцма на зямлю. Закрыў далонямі шчокі.
Гэлька села. Хацела дакрануцца да яго галавы, пагладзіць, супакоіць. Стрымалася. Адчула: гэта паддасць яму смеласці — і тады яна не ўстоіць.