Ларыса, узяўшы з шафкі патрэбныя кнігі і сшыткі, таксама прымасцілася за гэтым сталом. У яе было яшчэ шмат работы, якую адкладаць нават назаўтра няможна. Бо заўтра будзе ўжо шмат новай, мусовай.
Леглі спаць за апоўнач, калі Вішнёўка ўжо сцішылася, схавалася ў цемені.
Ляжалі побач. Ларыса — па звычцы — з краю ложка, Павел — каля сцяны. Гэтая звычка захавалася з тых часоў, калі Віктар быў яшчэ маленькі, спаў паблізу, у калысцы, і ёй прыходзілася да яго па некалькі разоў за ноч падымацца ды падыходзіць.
Было позна, але сон не ішоў. Ні да яе, ні да яго. Раней, калі былі маладзейшыя, засыналі хутка, ледзь толькі галовы апускаліся на падушкі. Цяпер жа абое падоўгу ляжалі, баючыся паварушыцца ды парушыць спакой адно аднаму.
— Ну, чаму ты такі, Паўлік? — павярнулася да яго, запытала Ларыса.
Ён ведаў, што яна мае на ўвазе, але ўсё роўна запытаў:
— Які?
— Абы-які.
Змаўчаў. Потым і ён павярнуўся да яе, пачаў лёгка гладзіць далоняй па яе галаве. Некалі яна вельмі любіла засынаць пад яго такія пяшчоты.
Цяпер яна злавіла яго руку, затрымала.
— Ты разлюбіў мяне? — ціха запытала.— Ну, скажы праўду: я сапраўды стала нецікавая, бурклівая, невабная?
— Вось гаворыш абы-што...
— Ну, чаму ты тады так змяніўся? Цяпер ты ніколі ж першы не падыдзеш да мяне, не прытулішся. А як я падыду, дык ты ці хочаш уцячы ад мяне, ці ледзь церпіш, што я ля цябе... Як нялюбая я ўжо, лішняя... А я так жыць не хачу, чуеш? Я ж яшчэ не старая. Калі мне будзе шэсцьдзесят гадоў, дык мне, можа, будзе ўсё роўна: падыдзеш ты да мяне ці не, пацалуеш ці забудзешся... Я хачу, каб мы з табою не толькі ад цямна да цямна працавалі, толькі ўсё для некага і нечага стараліся, але хачу, каб неяк найшлі і для сябе, як і іншыя жывуць. Мне хочацца, можа, і маленькага, як кажуць, шчасця. Але шчасця. Мне надакучыла кожны год марнаваць свае летнія канікулы, аддаваць іх зноў школе, мяне цягне некуды далёка, на Поўнач ці на Поўдзень, з'ездзіць з табою, пабыць удваіх. Пахадзіць, пазагараць, пакупацца, пабыць у тэатры, кіно, у рэстаране. Крыху выпіць, каб лёгка закружылася галава, і патанцаваць. Мы ж з табою, лічы, ніколі не танцавалі... Ці я, па-твойму, эгаістка, фантазёрка ці мяшчанка?
— Ты жанчына...
— Я чалавек, найперш. І нішто чалавечае мне не чужое. Як і табе, думаю. Як і кожнаму.
— Ты думаеш: мы лёгка можам яшчэ змяніць свой лад жыцця? Хіба не бачыш: некалі Таццяна Сяргееўна хацела жыць толькі так, як ты хочаш, а нічога з гэтага не выйшла?! Пазбірала-пазбірала ўсе ўцехі ад жыцця і ўрэшце стамілася. Цяпер усё больш і больш зазямляецца, жыве, як і ўсе мы, грэшныя. Самае галоўнае сваё бачыць у сваёй рабоце.
— Таццяна Сяргееўна Таццянаю Сяргееўнаю. Я не хачу так жыць, як жыла яна. Я маю на ўвазе зусім іншае. Яна хацела мець усе ўцехі, а я думаю толькі пра «маленькія» радасці... Бо я адчуваю: жыццё не бывае з адных уцех. Уцехі ўрэшце стамляюць, расчароўваюць, спусташаюць...
«Жывём колькі ўжо разам, а я добра і не ведаў, што ў яе на душы...— падумаў Павел.— Маўчала ці не гаварыла пра ўсё гэта дасюль, дык я лічыў: усім задаволеная. Радая. Шчаслівая. Аж не... А я? І я хачу не заземленага, а нейкага незвычайнага жыцця. Але, як кажуць, вышэй сябе не скочыш. Бо такая доля, што хочаш ці не хочаш, а вымушаны быць прывязаны да Вішнёўкі, школы, сям'і, да работы. Колькі ні рабі, няма ёй ні канца ні краю. А душа бунтуе... Думаў: вось каханне з Маяю Сцяпанаўнаю павінна ўсё змяніць у маім жыцці. Ажывіць, падняць, узвысіць, напоўніць іншым святлом. Але ці толькі акрыляе? Здаецца, наадварот, яшчэ больш стамляе, заблытвае. Вось і сёння. Сустрэліся, зведалі шчаслівыя хвіліны — я думаў: што мне яшчэ трэба?! Я шчаслівы чалавек. А цяпер не ведаю: ці шчасце ўсё тое? Бо шчаслівы я, нешчаслівая Ларыса...»
— Ну, пра што ты думаеш? — перапыніла яго думкі.
— Ды развярэдзіла душу.
— Здаецца, не зусім так жывём. Не так, як я марыла раней. Хоць і не зусім ведаю, як трэба жыць іначай. Я адно толькі знаю: я люблю цябе, а ты мяне ўжо не. Ну, прызнайся: разлюбіў?
— Не.
— Што — не? Кахаеш? Разлюбіў?
— Ну, кажу ж, не.
— Ну цябе! — прамовіла з крыўдаю, адвярнулася.— Ці і ніколі не кахаў, ці сапраўды разлюбіў. Сапраўднае каханне, можа, яшчэ дрэмле ў табе. Можа, будзе для нейкай іншай...
5...
— Ой, дзеці! — зморшчылася, пацерла нібы набухлыя скроні пальцамі Таццяна Сяргееўна.— Ну ў цябе і дзеткі!
Спачатку яна старалася не зважаць на смех, крыкі, енк дзяцей Ірыны Васільеўны, расказвала навіны, але неўзабаве не вытрывала гармідару, стамілася. Гаспадыня заўважала яе незадавальненне, стому, колькі разоў усчувала і старэйшага, гадоў дзевяці, і сярэдняга, гадоў шасці, і самага малога, гадоў трох, сыноў, але тыя, захапіўшыся гулямі, бегатнёй па хаце, не слухаліся, чынілі сваё.