Падышоў, ужо не парывіста, а пяшчотна прытуліў, пацалаваў у шчаку. І яна адказала далікатным пацалункам.
Але калі ён адышоў, падабраў лейцы, гопнуўся на калёсы і ад'ехаўся, адчула гаркату: няхай бы ён нікуды не ехаў, заставаўся тут. Як гаспадар, як яе муж! Яна гэтак бы яго любіла, гэтак добра жылі б з ім! Была б, можа, самая шчаслівая кабета ў Бабчыным Сконе. І не толькі ў вёсцы, але, можа, і на свеце.
Стаяла і слухала, як ляскаюць колы ды тупае конь. Дагэтуль, пакуль чула.
7. ВЕТЭРАНЫ
Блін вярнуўся з канторы саўгаса ўзрушаны.
Якраз — суботаю — усе былі дома. Маці, жонка, дзеці. Хлопцы галіліся, прасаваліся, дочкі круціліся каля люстэркаў — збіраліся на гулянку. Пэўне, у Янковічы: там сёння танцы.
Блін паклаў на стол сетку з хлебам, цукрам, соллю ды з цыгарэтамі, з пляшкамі гарэлкі і віна, сеў на лаве. Зняў брылёўку, выцер далонню потны лоб. Ціхенька задзынкалі медалі на яго грудзіне.
— Пэўне, усе ваўкі ў лесе здохнуць,— усміхнулася жонка, Стэфа. Яна сядзела пры стале і са свекрывёю перабірала шчаўе.— Быў у Налібаках і вярнуўся цвярозы. Дзіва!
— Знайшла дзіва! — ухмыльнуўся.— Я табе зараз, хай яго халера, не такое дзіва скажу...
І замаўчаў.
— Ды гавары ты, бацька, скарэй: што там за дзіва? — не выцерпела большая дачка, Ядзя. Стаяла каля люстэрка — яшчэ бабчынага — і начэсвала круглаю, з жалезнымі зубамі шчоткаю пышныя валасы.— Толькі не мані.
— Вот з панядзелка, хай яго халера, буду ўжо на пенсіі...— з самотаю прамовіў ён.
— А што ты думаў! — ухмыльнулася Ядзя,— Альфонсу нашаму скора ўжо сорак, Міхасю трыццаць пяць, мне трыццаць тры... Мы ўжо не маладыя...
Маці і жонка маўчалі. Здаецца, адчувалі яго настрой: пенсія, што ні гавары,— гэта ўжо старасць...
Ён з самотаю зірнуў: пяцёра сталых дзяцей у хаце. І ўсе яшчэ не апарадкаваныя. Нежанатыя і незамужнія. Без сваёй сям'і, без гаспадаркі.
— Дзіва не ў маёй старасці, хай на яго халера, ды не ў вашых гадах. Гэта ідзе само сабою, яго не зменіш ды назад не павернеш,— прамовіў ён.— Дзіва я на сходзе вот пачуў. Сцепановіч пры ўсіх людзях, пры музыцы даў мне пенсіённую кніжку, даў вот яшчэ загарак,— дастаў з унутранай кішэні «лепшага», суконнага, новага, фрэнча футлярык.— І кажа: дзякуй, Францавіч, за тое, што выганяў адгэтуль немца, што добра рабіў і ў калхозе, саўхозе, а цяпер законна адпачні, няхай падменяць ужо маладзейшыя. «Дзякую, таварыш дырэктар,— кажу,— але я думаю і яшчэ конюхам рабіць».— «Не,— кажа,— мы коней ад вас забіраем... Думалі даўно ўжо забраць, ды рашылі: даць табе дарабіць да пенсіі...» Вот вам і мой сон у руку: прарочыла ж мне бабця, што канюшня згарыць...
Вось цяпер усе як анямелі. Як так? Як вёска можа быць без канюшні, без коней?
— А ты...— як бы хацела папікнуць жонка і змоўкла.— Што ж нашы людзі скажуць?
— Што я? Так ужо, бачыш, даўно рашано. Дык вот пачуў я гэта, хай яго халера, сышоў са сцэны, сяджу ў залі, нічога не панімаю... Спускаецца са сцэны Сцепановіч, садзіцца да мяне і кажа: «Ты не расстрайвайся, Францавіч. Ты вот пайшоў, а праз гады два і я пайду. Прыйшла нам такая пара — саступаць, даваць дарогу маладзейшым. Словам, адваявалі мы сваё. Ведаем: ты яшчэ здаровы, цяглы, дык мы не думаем цябе сплаўляць. Нам рукі рабочыя трэба ды трэба. І мы табе, як ветэрану вайны і працы, пойдзем насустрач: бяры ў нашых Налібаках вялікую, з трох пакояў, кватэру, пераязджай з дзецьмі і жыві. Усім дадзім тут работу. А ты, калі захочаш, будзь у нас конюхам...»
— А што! — ажывілася Ядзя.— Гэта дзела!
— Ціха ты, сарока! — сыкнула на яе маці.— Вам абы хлопцы. Хоць усё роўна замуж не выходзіце, сядзіце на нашых з бацькам плячах...
— Нарадзілі ж вы нейкіх нас няўдалых,— агрызнулася Ядзя, расшпіліла, апусціла долу спадніцу, засталася ў кароткай, ледзь прыкрывала пышныя клубы, сарочцы,— Хлопцы малыя, чорныя, мы, дзяўчаты, дзябёлыя...
— Такія вы выраслі...— сказала маці.
— Паедзем,— сказала меншая дачка, Ірка.— Там святло, газ, магазіны, клуб. Тэлевізар купім. Усё роўна ж рана ці позна, а трэба выбірацца з Бабчынага Скону.
Ад гэтых доччыных слоў да яго шыбанула злосць. Ледзь не падскочыў, меўшы «гарачы» характар, ды не пляснуў па азадку. Стрымаўся. Ведаў: ёй жа не два, не тры гады, а дваццаць пяць. Не пасцябаеш. Ды і стрымала горкая праўда: так, што ні кажы, замінае ўжо ім, маладым, Бабчын Скон.
— А і праўда, едзьце ўсе вы, маладыя,— умяшалася ў гамонку маці.— А тут застануся ўжо я адна.