Адась вярнуўся на сваё месца. З хвіліну ўсе сядзелі моўчкі, пазіралі на вогнішча. Відаць, усе ўспаміналі нешта даўняе. Са свайго партызанства.
«Здаецца, зноў мы ў лесе, сядзім, як і тады, у тыя гады, каля партызанскага кастра,— падумаў Блін.— Зноў у нас клопат, як выйсці з блакады, як уратаваць свае сем'і ці як разбіць у Налібаках гарнізон і выгнаць карнікаў з Івянца і Баранавіч, што паўзуць навалаю...»
Блін зірнуў на Францю: яна сядзела, схіліўшы галаву і закрыўшы лоб далонню. Мусіць, ціха плакала. Адзін бог ведае, што ўспамінала. Ці як варыла ім булён, мыла бялізну, ці як брала якую торбачку і ішла ў вёскі ў разведку. Ці, можа, успамінала, як аднойчы трапіла ў лапы знаёмых, з суседніх вёсак, паліцэйскіх і як цудам адкараскалася ад іх...
«Ды нішто, канечне, не забылася...— падумаў Блін.— І дзе яно забудзецце!.. Хоць бы во і гэты наш Бабчын Скон...»
Блін заплюшчыў вочы — і тое, што век вярэдзіла і вярэдзіла душу, ажыло...
...Улетку сорак трэцяга партызаны ўжо ведалі: немцы і паліцэйскія паляць не асобныя хаты партызанскіх сем'яў, а цэлыя вёскі. Каля пушчы, каля партызанскіх зон. Мясцінамі паляць не толькі хаты, а разам з будынкамі і людзей. Астатніх пагарэльцаў вывозяць у Германію на катаргу [6].
І вось сувязныя перадалі: спалілі Бабчын Скон. І ён, Блін, не спытаўшы дазволу ў Самсонава, пабег з налібацкага лесу дадому.
Не цяміў: што ён будзе рабіць? Не баяўся, што можа трапіць у пастку. У галаве было адно: што з маці, бацькам, жонкаю ды дзецьмі?
Вымчаў з прудскога лесу і анямеў: чарнеліся абгарэлыя ліпы і бярозы, дзе высокія, дзе абваленыя коміны, а з месцаў былых хат, хлявоў, гумнаў віўся лянівы дым. У нос біў пах гарэлага і чаднага.
«А дзе людзі? — пякла думка.— Няўжо дымяцца і іх костачкі?»
Жах апанаваў яго: першы раз бачыў такое на свае вочы. Няма ўсёй вёскі. Больш пяцідзесяці хат.
Вось Стэфусеў пляц. Чорны плот, голыя, з яблыкамі-агаркамі, яблыні, пажухлая бульба. Чорны высокі комін. Галавешкі, прысак. Дымяць падваліны. Не падыдзеш блізка: смаліць у твар.
Пацягнуўся далей — да сваёй хаты.
Запыніўся: за выганам ходзіць жывая душа. Хлопчык. Але ў вачах нібы туман. Не пазнаць. Здаецца, і дзіця ўбачыла яго, пастаяла з хвіліну, а потым падалося насустрач. Ага, Лабунеў Тамаш.
Сустрэліся, лічы, каля яго хаты. Папялішча.
— Твайго бацьку немцы забілі...— адразу сказаў яму Тамаш. Босы, у картовых портках і ў кужальнай кашулі. І сам карэлы, заплаканы.
Блін аж хіснуўся: нешта шыбнула ў патыліцу, у скроні.
— А дзеці? — несвядома шапнуў.— Дзе дзеці?
— Яны з цёткаю Стэфаю,— адказаў Тамаш.— І з бабаю.
— А дзе ж баба і цётка Стэфа? — запытаў, але не памятаў, пра што ж пытае.
— Яны ў Рудні. Казалі, што Рудню паліць не будуць.
— А дзе ж усе людзі? — зноў спытаў, і ўжо нешта цюкнула ў галаву: не, усе не пабітыя, нехта застаўся і жывы.
— Павезлі ў Стоўбцы,— як стары, адказваў Тамаш. У вялікіх яго вачах быў акамянелы жах.— Цётка Стэфа казала: з раніцы абкружылі вёску, сказалі запрагаць коней і збірацца. А потым сказалі ехаць у Янковічы. Вот вашы і пабеглі вунь туды, як казала цётка Стэфа. А па іх пачалі страляць. Баба і цётка, ўцяклі, а бацьку забілі. Ужо каля лесу...
— А ты?
— А я ж каровы пасвіў у лесе. Прыгнаў, а вёскі ўжо няма... Бегаў-бегаў і наляцеў на цётку Стэфу. Яна кажа, што нашых павезлі, кажа, каб я не бег даганяць. Бо, можа, яшчэ іх нікуды і не павязуць, а возьмуць і паб'юць. Але я бегаў у Янковічы — там нікога няма. І там усё спалілі. Дык цётка Стэфа кажа, каб я ішоў у Рудню, буду з вашымі жыць...
— Хадзем у Рудню... Канечне, будзеш з нашымі. Ці мо ў атрад цябе забяру.
— А ты партызан? — ажывіўся Тамаш.
«Прагаварыўся! Усім жа мае казалі, што мяне забралі немцы на работу. За Івянец. Але цяпер такой бяды...»
— Дык і з-за цябе вёску спалілі? Бо цётка Стэфа казала, што немцы казалі, што з-за партызанаў яны паляць... Каб не кармілі.
— Брэшуць яны, сынок,— ужо ідучы, сказаў Блін.— Уварваліся сюды як разбойнікі і зладзюгі, хай на яго халера. А мы што? Будзем на каленях перад імі поўзаць, пазіраць, што яны нас за людзей не лічаць, сваімі парабкамі зробяць? Не-э. Вот з-за чаго яны паляць...
...Пасля магілак Блін з Тамашом пабрылі да Рудні.
— Ідзі ты першы,— як дайшлі да поля, сказаў яму Блін.— Ты дзіця, дык на цябе ніхто зважаць не будзе. Разведай, як там і што, і пакліч сюды цётку Стэфу...
Тамаш выйшаў з лесу і пайшоў у вёску. Уздоўж жыта, каля бульбы. Да хаты Бліновага цесця.
А праз колькі хвілін ужо бегла сюды Стэфа. Тады яшчэ маладая, лёгкая. Заплаканая, з падпухлымі вуснамі і вачыма.
6
Маецца па ўвазе карная аперацыя нямецка-фашысцкіх захопнікаў у ліпені-жніўні 1943 года пад умоўнай назвай «Герман» супраць партызан і мірнага насельніцтва Баранавіцкай вобласці. Для наступлення на партызанскую зону ў раёне Івянецка-Налібацкай пушчы акупанты сканцэнтравалі звыш 50 тысяч салдат і афіцэраў войск СС. 35 дзён ішлі папружаныя баі. Страціўшы больш за 3 тысячы забітымі і параненымі, карнікі мусілі пакінуць пушчу і зняць блакаду. У час аперацыі карнікі бязлітасна распраўляліся з мірным пасельніцтвам, спалілі больш за 150 вёсак, спалілі жывымі, павесілі, вывезлі па катаржныя работы ў Германію некалькі тысяч людзей.