— Ха-ха-ха! — Лабановіч так і паехаў ад смеху.
Саханюк пазіраў на калегу, таксама ўсміхаючыся.
— Што вы знаходзіце тут смешнага? — спытаў ён.
— Ну, як жа не смяяцца? Вы прыехалі да мяне адбіраць мой хлеб. Я буду вучыць, а вы толькі будзеце гарцы браць.
— Чакайце! — загарачыўся Саханюк.— На валасным сходзе была зроблена пастанова, каб на хатовіцкую школу давалі ссыпку. Ад вашага сяла мне належыць дванаццаць пудоў трыццаць фунтаў жыта. Ну? Я і маю поўнае права ўзяць сваё.
— Выбачайце. А калі была зроблена такая пастанова? Напэўна, тады, калі Цельшына не мела свае школы? А раз гэта школа цяпер ёсць, то было б па меншай меры смешна браць ссыпку ад свае школы і даваць у чужую. I наогул гэта справа такая простая і відавочная, што і дзіця зразумее ўсю недарэчнасць вашага дамагання.
Саханюк ніколечкі не пакрыўдзіўся.
— Я грунтуюся на цыркулярах дырэкцыі народных вучылішчаў, які зазначае, што раз была пастанова валаснога сходу даваць ссыпку, дык ваша вёска не мае права яе адабраць. Вось чаму я і прыехаў забраць гэту ссыпку.
— Але вы яе не атрымаеце.
— Вазьму!
— Не, не возьмеце!
Колькі хвілін Лабановіч узіраўся ў Саханюка. Саханюк таксама глядзеў на калегу. У яго жаўтаватых вачах блукаў нявінны смех.
— Ведаеце што,— прамовіў Лабановіч.— Мне не шкада гэтае ссыпкі, Бог з ёю. Аднак, калі пайшло ўжо на рызыку, магу вас не толькі запэўніць, але і перазапэўніць, што вы адгэтуль не возьмеце ні аднюсенькага зярнятка.
— Ну, пабачым,— сказаў Саханюк.
— Нічога вы не пабачыце!
У самы разгар спрэчкі рыпнулі дзверы з кухні. Старожка прасунула галаву.
— Вось, панічыку, вам грошы: нідзе не дастала! Была і ў Лявона, і ў Губаровых — няма.
— Ну, то давай будзем абедаць.
Саханюк адмовіўся абедаць. Ён прыехаў сюды з Дубейкам і ўмовіўся з ім па дарозе заехаць на пачастунак. Куды, Саханюк не сказаў. Цяпер жа ён мусіць ехаць, бо Дубейка ў старасты яго напэўна ўжо чакае.
Саханюк развітаўся з калегам, заклікаючы яго да сябе ў госці.
— Дзякую,— сказаў Лабановіч,— але, калега, майце на ўвазе, што ссыпкі вы не атрымаеце.
— Буду судзіцца,— не адступаўся Саханюк.— Вось прыеду і земскаму жалабу падам на вашага старасту.
Пад вечар таго ж самага дня стараста сабраў гарцы і прывёз іх Лабановічу.
— Што, панічок, звар’яцеў ён, ці што? Як-то мы аддамо яму ссыпку, калі ў нас ёсць свой настаўнік!
У старасты быў важны начальніцкі выгляд і пачуццё выпаўненага абавязку перад школай і настаўнікам.
— Хоць бы ён пасаромеўся,— абурліва гаварыла бабка.— Як гэта можна забраць ссыпку з чужое школы?
Бабка была зацікаўлена ў гэтай ссыпцы, бо і ёй належала некаторая частка гарцаў.
XX
Панна Ядвіся была ў незвычайна вясёлым настроі. Яна і малая Габрынька пойдуць заўтра на раз’езд, сядуць на машыну і паедуць у госці. У Гродзеншчыне ў іх былі сваякі, і татка дазволіў паехаць туды тыдні на два пагасцяваць. Габрынька кружылася каля мачыхі, жартавала, смяялася такім вясёлым дзіцячым смехам, што нават пераважна смутная і заклапочаная пані падлоўчая не магла захаваць свой звычайны настрой і таксама смяялася.
— Адстань, адстань: ты ўжо не дзіця.
Пані падлоўчай, здавалася, было крыху нялоўка, што панна Габрынька так дурэе пры чужым чалавеку. А гэты чужы чалавек быў Лабановіч.
Але Габрынька не зварачала на гэта ўвагі. Яна выдумала кароценькі вершык і раз-пораз дэкламавала яго сваёй мачысе:
Мама така слічна,
Слепа, дыхавічна.
— От распуста,— ківала галавою пані падлоўчая, зварачаючыся да настаўніка.
— Я буду пісьменніцай. Хачу напісаць аповесць, як на Палессі жылі дзве прыгожыя краскі-панны і што з гэтага выйшла,— смяялася Габрынька.
— А што з гэтага выйшла? — пацікавіўся Лабановіч.
— Выйшла тое, чаго ніхто не спадзяваўся! Гэтыя дзве красуні пакахалі аднаго маладога паніча і кінуліся яму на шыю. А ён, небарака, з гора пайшоў і ўтапіўся ў Целяшовым Дубе.
— Габрынька, устыдзься! — прамовіла пані падлоўчая.
А Габрынька ўся хадзіла ад смеху. Таксама смяялася і панна Ядвіся, крыху засаромеўшыся такой непасрэднасці, прастаты і смеласці жартаў свае сястры.
— У вас, як бачна, ёсць здольнасці пісьменніцы,— смяяўся і Лабановіч.— Але чаго ж ён, гэты ваш паніч, тапіцца пайшоў?
Габрынька хітра зірнула на сястру. Ядвіся, відавочна, зацікавілася яе жартам і, смеючыся, адказала за сястру:
— Мусіць, той паніч спалохаўся свайго шчасця.
Немаведама чаго сёстры пераглядаліся і перасмейваліся. Проста ім было весела, іх цешыла і радавала гэта паездка, змена ўражанняў, новыя месцы, новыя знаёмствы.
Лабановіч пачуў нейкае засмучэнне. Скуль яно, ён не ведаў і сам. Ці не з таго, што панна Ядвіся так радуецца? Як відаць, яе нішто не прымацоўвала тут, ніхто не цікавіў, і яна з лёгкім сэрцам гатова была змяняць гэту глуш Палесся на кожнае новае месца, бо сэрца яе было вольнае, а можа, шукала другога сэрца, каб забіцца яму ў адзін тон? А можа, гэта сэрца было ўжо там?