Высака ўзьняўшы над сабою белы сьцяг, да брамы падыйшлі трое пасланцоў ад маскавітаў.
– Што вам? – крыкнулі ім са сьценаў.
– Царскія граматы полацкаму ваяводзе.
Пасланцоў пусьцілі. Жаўнеры ўзялі іх у шчыльнае кола і павялі да палацу пана Давойны. Сярод мноства сабраных знайшліся тыя, хто пазнаў у іх полацкіх жыхароў. Натоўп разьюшыўся. Дзясяткі рук пацягнуліся да здраднікаў, каб разарваць іх. Жаўнерам з цяжкасьцю ўдалося стрымаць гэты націск і абараніць “маскоўскіх пасланцоў”. Яны схаваліся ў рэзідэнцыі ваяводы.
Суправаджальнікі не разыходзіліся і чакалі заканчэньня прыёму. Праз паўгадзіны Станіслаў Давойна выйшаў на вуліцу разам з пасланцамі, якія мелі спалоханы выгляд. У натоўпе падняліся моцныя крыкі з патрабаваньнем выдаць здраднікаў. Ваявода пачакаў, пакуль галас сьціхне, і падняў над галавой прынесеныя пасланцамі граматы.
– Маскоўскі князь Іван патрабуе, каб мы склалі зброю, і называе сябе нашым сапраўдным валадаром.
Крыкі гневу прагучалі яму ў адказ. Палачане таксама патрабавалі расправіцца з перабежчыкамі.
Ваявода кінуў маскоўскія граматы на зямлю і растаптаў іх нагой. На пасланцоў ён указаў ахове:
– Павесіць іх.
Прысуд навёў на здраднікаў жах і трымценьне:
– Яснавяльможны пан, зьлітуйцеся…
– Мы ж паслы цара маскоўскага.
– Падданымі вялікага князя літоўскага вы сталі раней, – адказаў ім пан Давойна.
Ахоўнікі сьцягнулі іх з ганку, і далей іх лёсам заняўся натоўп, які і прывёў прысуд у выкананьне.
Маскоўскія войскі ішлі на працягу ўсяго дня 31 студзеня. Ваяводы растаўлялі палкі, разьбівалі табары. Ваяры капалі шанцы і будавалі артылерыйскія батарэі. Вораг атачаў горад, і хутка Полацак апынуўся ў коле. У многіх абаронцаў гораду сьціскаліся сэрцы пры выглядзе вялізарнага войска, якое падыйшло да яго сьценаў.
Іван Жахлівы накіраваў конныя аддзелы паліць бліжэйшыя вёскі. За тры вярсты ад гораду маскавіты пачалі будаваць абложныя туры. З надыходам змроку полымя вогнішчаў асьвяціла маскоўскія табары вакол гораду. Ваяры адпачывалі пасьля доўгага пераходу. А з другога боку сьценаў за імі назіралі тыя, хто падчас аблогі будзе ім супрацьстаяць. І мала хто ў гэтую трывожную ноч змог задрамаць.
5
Наступнага дня маскавіты пачалі абстрэльваць Полацак. Праз сьцены паляцелі ядры, камяні і агонь. З гораду распачалі страляніну ў адказ. Воблакі парахавога дыму ахінулі старадаўнюю сталіцу крывічоў. Страшэнны грукат гарматаў скаланаў паветра. Загарэлася шмат дамоў. Вялікі і Запалоцкі пасады напоўніліся чорным дымам, які рэзаў вочы і забіваў лёгкія абаронцам гораду.
Артабстрэл працягваўся каля васьмі гадзінаў. Пасьля гэтага маскоўскія ваяводы пачалі шыхтаваць войскі для штурму.
– Ну, Ян, зараз пачнецца, – Тур змог перакрычаць грукат гарматаў, толькі нахіліўшыся да самага вуха сябра.
Заранковіч моўчкі кіўнуў галавой і мацней сьціснуў ручніцу вільготнымі далонямі.
Маскавіты рушылі на штурм. Першымі ішлі баярскія халопы, якія былі асуджаны на немінучую пагібель. Полацкая артылерыя залп за залпам высякала іх шэрагі. Ядры і карцеч уразаліся ў бягучую масу, разрывалі людзей на кавалкі, адрывалі ў іх галовы і канечнасьці, несьлі сьмерць і жахлівыя раны. Але па целах загіблых беглі наступныя ваяры, і натоўп рушыў да сьценаў гораду. Калі маскавіты апынуліся на дастатковай адлегласьці, да грукату гарматаў далучыліся ціхія пляскачы ад агню ручніц. Па наступоўцах ударылі лукі.
Заранковіч выстраліў па ворагу, які набліжаўся, быццам тысячагаловая пачвара, і аддаў ручніцу на перазарадку. Непрыяцель быў зусім блізка. Магчыма было разглядзець тых, хто бег у першых шэрагах. Абарончай экіпіроўкі выстаўленыя наперад халопы ня мелі. Ядры, кулі, стрэлы касілі іх як траву. Але іх было вельмі шмат. Нават шквальны агонь ня быў здольны спыніць наступ. Некалькі разоў халопы спрабавалі павярнуць назад, але стральцы, якія ішлі ззаду, спынялі іх і гналі наперад.
Першыя шэрагі маскавітаў спусьціліся ў роў. Штурхаючы адзін аднаго, яны пачалі ўзьбірацца наверх. Сьцены гораду ашчэрыліся дзідамі і алебардамі.
Заранковіч стрэліў у ворага, які паказаўся з рову, той упаў, але ягонае цела зараз жа накрыла хваля чалавечага мора, што імкнулася наверх, да сьценаў.
Маскавіты, якія ішлі першымі, сьлізгалі на абледзянелых валах, падалі, спрабавалі адступіць, але натоўп, што напіраў ззаду, літаральна вынес іх да сьценаў астрогу.
Ян адкінуў ручніцу, ад якой ужо не было карысьці, і схапіў дзіду. Вось ужо захопнікі зьявіліся пад самымі сьценамі. Па прынесеных з сабой лесьвіцах яны пачалі лезьці ўгору. Зьверху на іх паліліся гарачая смала і кіпень. Ян ударыў маскавіта, які поўз па лесьвіцы, але яго месца адразу заняў наступны. Пачалася рукапашная. Людзі з абодвух бакоў звар’яцелі ад лютасьці і разьюшана забівалі адзін аднаго.