Ян, адчуваючы, як ледзяны холад ахоплівае сьпіну і быццам пранікае ўсярэдзіну, устаў і, адыйшоўшы ўбок, прысеў каля сьцяны. Ён з цяжкасьцю змог паварушыць замёрлымі пальцамі. Глыбокі кашаль ахапіў яго і не адпускаў некалькі хвілінаў. Раптам з цемры падыйшоў адзін з палонных зямянаў.
– Ня сьпіцца?
– Не. Яшчэ пару такіх начэй, і ім ня трэба будзе нас забіваць. Мы ўсе тут пакалеем.
Зямянін працягнуў яму руку.
– Якуб Малініч.
Ян адказаў на поціск рукі.
– Ян Заранковіч.
– Я служыў у гарнізоне. А ты прыехаў у горад ратавацца ад маскавітаў?
– Не, я служу князю Радзівілу Чорнаму. Мы ахоўвалі пасланы канцлерам абоз з порахам. Усе мае таварышы, напэўна, загінулі. Тут няма ніводнага з іх. Хутка і я пайду за імі сьледам.
– Няма ведама, можа быць, і не.
Ян ускінуў галаву.
– Што ты хочаш сказаць?
– Ты ведаеш, хто нас паланіў?
– Не.
– Нейкі баярын Сямёнаў з Масквы.
– Малады ў дасьпехах?
– Так.
– Я ледзьве не засек яго.
Малініч усьміхнуўся.
– Не нагадвай яму аб гэтым. Ці заўважыў, каго ён бярэ ў палон?
Ян задумаўся на хвіліну.
– Зямянаў.
– І багатых гандляроў, – дадаў Малініч. – Калі яго людзі бралі мяне і яшчэ некалькіх ваяроў, з намі былі людзі з атраду рамесьнікаў. Дык вось, рамесьнікаў Сямёнаў загадаў забіць, а нас прывялі сюды.
– Ну і што гэта значыць?
– Я думаю, ён бярэ ў палон тых, хто здольны заплаціць выкуп.
7
Наступнага дня іх усіх пад моцнай аховай вывелі з Верхняга замку і пагналі за горад да Дзьвіны. Полацак уяўляў сабой вялікае папялішча. Да гэтага часу гарэў Запалоцкі пасад і шматлікія будынкі ў Верхнім замку. Паўсюль на зямлі ляжалі трупы. Маскавіты, што наваднілі горад, загрузьлі ў рабаваньнях і гвалтах. На вачах палонных некалькі п’яных стральцоў за валасы цягнулі жанчыну, якая адчайна крычала. Хмары груганоў кружылі ў небе, выглядаючы шматлікую здабычу.
Да Дзьвіны гналі ня толькі іх. З усіх канцоў ішлі новыя і новыя гурты палонных. За горадам сабралася большая частка маскоўскага войска, якая атачыла захопленых у горадзе жыхароў. На рацэ была прасечана вялікая палонка, і некалькі дзясяткаў чалавек працягвалі секчы лёд, пашыраючы яе берагі.
Іван Жахлівы знаходзіўся ў атачэньні знатных баяраў, сярод якіх ён выдзяляўся дарагім царскім убранствам. На яго галаве паўзьверх шапкі быў апрануты залаты вянец, выкладзены алмазамі вялікіх памераў, у руцэ ён трымаў залаты скіпетар, з-пад расшпіленага футра быў відаць кафтан з чырвонага аксаміту, шыты буйнымі пэрламі. На шыі на залатым ланцугу віселі некалькі каштоўных камянёў. Перад князем, укленчыўшы, стаялі некалькі чалавек. Побач з імі з аголенымі шаблямі ўзвышаліся стральцы. Прыгледзеўшыся, Ян заўважыў, што тыя, хто стаяў на каленях, былі гебраямі, хутчэй за ўсё, гебрайскімі старэйшынамі. Ззаду ў іх, у шчыльным коле маскавітаў, стаяла рэшта полацкіх нашчадкаў Ізраэля.
– Да Абрагама іх, – прагучала каманда Івана Жахлівага.
Занесеныя шаблі апусьціліся на галовы старэйшынаў. Пранізьліва закрычалі жанчыны. Маскавіты кінуліся да гебраяў і сталі гнаць іх на лёд, да палонкі. Некалькі чалавек вырваліся з атачэньня і паспрабавалі ўцячы. Іх падстрэлілі з лукаў. Ля палонкі маскавіты сьпіхвалі молячых аб літасьці людзей у ваду, тапілі іх дзідамі і баграмі. Хутка палонка была напоўнена мёртвымі целамі, ад яе і да берагу па лёдзе цягнуўся шырокі крывавы сьлед.
“Гасудараў суд” тым часам працягваўся. Да маскоўскага князя, які прымушаў называць сябе царом, цэлымі грамадамі падводзілі палонных, запісвалі імёны і прапаноўвалі цалаваць крыж у клятве на вернасьць яму. Хто адмаўляўся, тых забівалі. Многіх Іван Жахлівы забіў сам невялікім перначом, ад чаго ягоныя рукі і вопратка былі заліты крывёю. Пратэстантаў і каталікоў, якія адмаўляліся перахрышчвацца ў праваслаўе, забівалі адразу.
Сярод гурту з дзесяці асобаў, якія сталі перад маскавітам, Ян пазнаў міністра, што прапаведаваў у зборы ў першую нядзелю іхняга побыту ў Полацку. Нехта пацалаваў крыж на вернасьць князю маскавітаў, нехта адмовіўся і быў забіты, а міністар застаўся стаяць адзін перад Іванам Жахлівым.
– Мне паведамілі, што ты распаўсюджваў лютараву ерась, – зьвярнуўся да казнадзея маскоўскі князь – Гэта так?!
Міністар моўчкі стаяў, апусьціўшы погляд долу, ня маючы ні сілаў, ні жаданьня ўздымаць вачэй на ўсходняга дэспата.