– Значыць, будзе вайна?
– Так. Будзе.
Ужо цямнела. Віцебскія зямяне спыніліся і нешта абмяркоўвалі. Ян пад’ехаў да іх.
– Я спадзяваўся да канца дня даехаць да Астроўны, – казаў пан Магута, – але бачу, што не пасьпеем. Будзем там позна ўначы. Гэтай парой нас ніхто да сябе ня пусьціць. Яшчэ палічаць за маскавітаў ці за разбойнікаў. Што будзем рабіць?
– Калі б з намі не было панны Мяжэвіч, можна было б раскласьціся начоўкай у лесе і прабавіць ноч там. Але паненцы нельга спаць на голай зямлі. Трэба шукаць начлег.
– Пагасевіч мае прапанову.
– Сапраўды, маю, – сказаў пан Пагасевіч. – Недалёка адсюль знаходзіцца засьценак Варковічы. У мяне там сваякі. Можна пераначаваць там, а раніцай вярнуцца на гасьцінец і працягваць шлях.
– Дзе мы павернем на засьценак? – запытаўся пан Магута.
– Неўзабаве будзе паварот.
– Тады едзем.
Яны імчалі па вузкай дарозе на Варковічы. Зрабілася зусім цёмна.
– Ня трэба так гнаць, – крыкнуў пан Магута. – Зараз ува ўсіх паселішчах на ноч выстаўляюць варту. У цемры ніхто разьбірацца ня будзе.
Праз дзесяць хвілінаў паказаліся абрысы дамоў. Яны амаль ужо ўехалі ў селішча, калі пачуўся голас:
– Стой! Назаві сябе!
Пан Пагасевіч выехаў наперад і назваў сваё імя. з цемры да іх выехалі тры вершнікі. Ян разглядзеў, што недалёка ад іх застылі некалькі стралкоў, якія напялі лукі.
– А хто з табой? – спытаў адзін з вартавых у пана Пагасевіча.
– Дзеці пані Мяжэвіч з Віцебску і суправаджэньне.
Іх прапусьцілі. Пад’ехаўшы да аднаго з дамоў, пан Пагасевіч зьлез з каня і пачаў моцна грукаць у дзьверы. Пачуліся гукі крокаў, паўтарылася працэдура апазнаваньня, пасьля чаго гаспадар адчыніў засаўку. На шум прачнуліся суседзі. Некалькі чалавек прыйшлі даведацца, што здарылася. Сваяк Пагасевіча, пан Луцкі, папрасіў іх прыняць частку падарожнікаў, бо ў яго ў доме не хапала на ўсіх месца.
Ян моцна стаміўся за дзень. Цела, якое даўно ня ведала фізічных нагрузак, востра патрабавала адпачынку. Апошнія некалькі гадзінаў ён з цяжкасьцю трымаўся ў сядле. Яго і яшчэ двух віцебскіх зямянаў узяў да сябе ў дом адзін з суседзяў пана Луцкага. Ян лёг на падрыхтаванае месца і імгненна заснуў, нібы праваліўшыся ў глыбокую, цёплую мару.
Яго адразу ж пабудзілі. Прынамсі так яму падалося. На самой справе ўжо прыйшла раніца. Усё цела ламала пасьля ўчорашняй паездкі.
Яны сабраліся ў доме пана Луцкага на сьнеданьне. Елі моўчкі. Усе дрэнна выспаліся і слаба адпачылі за ноч. Падзякавалі гаспадару за прытулак, памаліліся разам і рушылі ў дарогу.
У Астроўну прыбылі толькі праз дзьве гадзіны, што пацьвердзіла слушнасьць рашэньня начаваць у Варковічах.
На другі дзень яны рушылі з большай хуткасьцю і заплянавана прыбылі ў Мелехава. Гэта вёска належала пану Вялічку з Віцебска. Вершнікі праехалі паўз сялянскія хаты да панскага дому. Гаспадар з сям’ёй знаходзіўся ў Віцебску. Іх сустрэў аканом, высокі і маўклівы мужчына, пан Табяновіч. Ян падаў яму ахоўныя лісты, і ён, прачытаўшы паперы, павёў іх за сабой. Марыі ён выдзеліў асобны пакой, усіх астатніх разьмясьціў у іншым. Заранковіч і на гэты раз заснуў адразу, як толькі прылёг.
9
Ян сьніў Полацак. Сьніў, як маскавіты ўрываюцца ў палаючы Верхні замак. Быццам знаходзячыся там, ён чуў гукі змаганьня, толькі вельмі прыглушана, нібы ён знаходзіўся на пэўнай адлегласьці ад месца бою. Гэты факт не даваў яму спакою ў сьне. Нейкая важная думка зьяўлялася ў сьвядомасьці, але, так і не праявіўшыся ясна, хутка зьнікала.
Ян адчайна спрабаваў зразумець, што гэта значыць, таму што дакладна ведаў, што Марыі, якая чамусьці была з ім у Полацку, пагражала небясьпека. І вось гэтая думка, якая то зьяўлялася, то прападала, несла ў сабе адказ на пытаньне, адкуль гэта небясьпека можа прыйсьці.
Потым ува сьне Ян перамясьціўся ў нейкае паселішча. У ім таксама былі маскавіты. Ян спрабаваў зразумець, што гэта было за месца, а калі зразумеў, то на яго быццам вылілі вядро халоднай вады: гэта было Мелехава. Маскавіты былі ў Мелехаве! Ян прачнуўся і ўскочыў на ногі. Пачынала віднець. Начная цемра расьсейвалася слабымі яшчэ прамянямі сонца. Ян ня спаў, але гукі бою, як і ўва сьне, па-ранейшаму чуліся яму. Ён выбег з дому. На ўскрайку селішча ішоў бой! Астатнія, за выключэньнем Мікалая, таксама прачнуліся і далучыліся да Заранковіча. Некалькі вершнікаў прамчаліся непадалёк, заблішчэлі шаблі. Маскавіты! Ян кінуўся назад у дом і расштурхаў Мяжэвіча.