– Устань.
Той марудна падняўся.
– Скінь шалом.
Разбойнік расшпіліў рамяні і зьняў з галавы сталёвую шапку.
Яму было каля пяцідзесяці гадоў. Поўны, круглы твар з падвойным падбародзьдзем; залысіна на галаве; невялікая бародка; нос, скрыўлены чыімсьці моцным ударам. Страху ў поглядзе не было, хутчэй пагарда, якую ён старанна хацеў паказаць тым, у чыёй уладзе апынуўся.
– Імя?
– Пан Рольскі з Воршы.
– Дзеля разбою гэта зрабіў, ці была іншая прычына?
Разбойнік маўчаў. Пан Вітковіч сурова прамовіў:
– У Полацку, пан Рольскі, чакае цябе суд і прэнг. Зьвязаць яго, – загадаў ён жаўнерам.
У баі загінулі чацьвёра ваяроў Вітковіча. Сярод абаронцаў абозу жывымі засталіся дзесяць чалавек, амаль усе параненыя. Гаспадар абозу – заможны гандляр з Полацку – загінуў, як і двое ягоных сыноў.
Пераможца правадыра разбойнікаў Заранковіч, на якога пакуль ніхто не зьвяртаў увагі, адыйшоў у бок і ў малітве дзякаваў Богу за тое, што збавіў ад сьмерці.
У гэты момант да сябра падбег Тур.
– Ну, Ян, малайчына! Такога рыцара адолеў! Хутка зробішся харунжым.
Аршак з перамогай вяртаўся назад. Калі яны прыбылі ў карчму, Рольскага, зьвязанага па руках і нагах, кінулі ў хлеў.
– Лепшага месца для зямяніна не маглі знайсьці? – сьцюдзёна запытаў ён.
– Ты сваю высакароднасьць згубіў, калі рабаваць пайшоў, – адказаў яму пан Даліва, – так што начуй са сьвіньмі. А ў Полацку табе сьсякуць галаву як вяльможнаму пану.
У абавязкі вартавога, які ахоўваў сані, цяпер увайшло яшчэ і назіраньне за Рольскім.
Пан Вітковіч прызначыў зьмену варты на ноч, а вольным жаўнерам загадаў ісьці спаць. У карчме назьбіралася шмат людзей, начаваць давялося ў цеснаце. Увесь аршак Вітковіча разьмясьціўся ў адным невялікім пакоі. Перад сном ваяры сталі на малітву, схілілі галовы і падзякавалі Госпаду за мінулы дзень. Потым яны прыладзіліся проста на падлозе, паслаўшы пад сябе футры. Але заснуць адразу ўдалося далёка ня ўсім. Першая ў жыцьці бітва была для многіх занадта моцным узрушэньнем, каб пагрузіцца ў сон. Старыя жаўнеры хутка напоўнілі памяшканьне моцным храпам, а моладзь доўга не магла заснуць.
Ян Заранковіч таксама ня спаў. Перад вачыма стаяла тая паляна, кроў на сьнезе, мёртвыя целы. Чуліся гукі бою. Цяжка было асэнсаваць, што сам стаяў на парозе сьмерці і іншых пазбаўляў жыцьця.
2
Наступнага дня, разьвітаўшыся з Каверскім і яго ваярамі, пан Вітковіч рушыў са сваім аршаком да Полацка. Шыхт вершнікаў ехаў першым, за ім па сьнезе рухаліся санкі. Апошнімі ехалі людзі з купецкага абозу, якія засталіся жывымі. Целы забітых, складзеныя ў санках, яны везьлі з сабой.
Аддзел набліжаўся да аднаго з самых буйных і багатых гарадоў Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага.
За пятнаццаць вёрстаў ад Полацка насустрач ім выехаў загон казакоў. Закутыя ў мэталёвыя панцыры ваяры, узброеныя шаблямі і сагайдакамі, нечакана зьявіліся перад імі і, заўважыўшы незнаёмы аршак, рушылі да яго. Гэта былі гарадавыя казакі, якія за атрыманую зямлю несьлі гарнізонную службу ў многіх гарадах на ўсходняй мяжы Княства.
Пан Вітковіч выехаў наперад. Да яго зьвярнуўся камандзір казакоў.
– Стольнік Жаба. Ахоўная служба Полацку. Хто вы і куды кіруецеся?
– Пан Вітковіч, паручнік князя Радзівіла Чорнага. На загад канцлера едзем да полацкага ваяводы.
– А гэта хто? – спытаў Жаба, паказаўшы на Рольскага, які са зьвязанымі рукамі сядзеў у сядле.
– Учора разбойны аршак пад яго правадырствам напаў на купецкі абоз. Мы прыйшлі на дапамогу, калі ўсё амаль было скончана. Нямногіх пасьпелі выбавіць, – пан Вітковіч паказаў на купцоў, што засталіся ў жывых.
– Я праводзіў іх з Полацка, – сказаў Жаба, – а Якуба Барцэвіча, гаспадара абозу, ведаю асабіста. Я ня бачу яго сярод жывых, – ён запытальна паглядзеў на купцоў.
– Мы вязём яго цела ў Полацак, – адказалі яму.
– І сыны яго таксама загінулі?
– Так.
Жаба грозна паглядзеў на Рольскага.
– Хапае ў нас ворагаў, дык яшчэ і сярод сваіх знаходзяцца тыя, хто гатовы нажом у сьпіну ўдарыць.
Ён пад’ехаў да Рольскага.
– І даўно ты, пан, людзей дзеля ражка забіваеш? Напэўна, не адзін абоз на тваім сумленьні?
Той панура маўчаў.
– Пахолкі судзьдзі табе разьвяжуць язык. Усе свае грахі адкрыеш, – працягваў Жаба.
– Сустрэліся б мы з табой, казак, у іншым месцы, яшчэ невядома, чый язык першым бы разьвязаўся, – злосна адказаў яму Рольскі.